การหมุนรอบตัวเองของโลกทำให้เราเห็นดวงอาทิตย์ปรากฎขึ้นบนท้องฟ้าในเวลากลางวันจากขอบฟ้าด้านหนึ่งและตกลับขอบฟ้าอีกด้านหนึ่ง ทำให้โลกเข้าสู่ช่วงเวลากลางคืน ซึ่งการขึ้นและตกของดวงอาทิตย์ทำให้เรากำหนดทิศได้
การขึ้นตกของดวงอาทิตย์
โลกหมุนรอบตัวเองไปพร้อม ๆ กับโคจรรอบดวงอาทิตย์ในทิศทางทวนเข็มนาฬิกาเมื่อมองจากบริเวณเหนือขั้วโลกเหนือ ทำให้เกิดปรากฎการณ์การขึ้นและตกของดวงอาทิตย์ โดยคนบนโลกมองเห็นดวงอาทิตย์ปรากฎขึ้นจากขอบฟ้าด้านหนึ่ง แล้วเคลื่อนที่ไปบนท้องฟ้าจนลับขอบฟ้าอีกด้านหนึ่ง หมุนเวียนเป็นแบบรูปซ้ำ ๆ ต่อเนื่องไม่มีที่สิ้นสุดเป็นวัฏจักร
การกำหนดทิศ
การหมุนรอบตัวเองของโลกยังทำให้เกิดการกำหนดทิศโดยกำหนดให้ด้านที่ผู้สังเกตบนโลกมองเห็นดวงอาทิตย์เริ่มปรากฏขึ้นจากขอบฟ้าเป็นทิศตะวันออกและด้านที่ผู้สังเกตบนโลกมองเห็นดวงอาทิตย์ปรากฏลับขอบฟ้าเป็นทิศตะวันตก
รูปที่ 1 ทิศกับผู้สังเกตบนโลก ณ ตำแหน่งที่ 1
จากรูปที่ 1 แสดงให้เห็นว่า เมื่อผู้สังเกตอยู่ตำแหน่งที่ 1 จะเริ่มมองเห็นดวงอาทิตย์พ้นขอบฟ้าขึ้นมาทางด้านขวามือ (ด้านที่ยื่นแขนออกมา) คนบนโลกจึงกำหนดให้ด้านที่มองเห็นดวงอาทิตย์ขึ้นเป็นทิศตะวันออก
รูปที่ 2 ทิศกับผู้สังเกตบนโลก ณ ตำแหน่งที่ 2
เมื่อโลกหมุนไปจนผู้สังเกตไปอยู่ตำแหน่งที่ 2 ดังรูปที่ 2 ผู้สังเกตจะเห็นดวงอาทิตย์อยู่กลางศีรษะ ขณะที่ขวามือของผู้สังเกตยังคงเป็นทิศตะวันออก และเมื่อโลกหมุนไปจนผู้สังเกตอยู่ตำแหน่งที่ 3 ดังรูปที่ 3 ผู้สังเกตจะมองเห็นดวงอาทิตย์อยู่ทางซ้ายมือ จึงกำหนดเป็นทิศตะวันตก
รูปที่ 3 ทิศกับผู้สังเกตบนโลก ณ ตำแหน่งที่ 3
และเมื่อโลกหมุนจนผู้สังเกตอยู่ตำแหน่งที่ 4 ดังรูปที่ 4 จะเป็นเวลากลางคืน มองไม่เห็นดวงอาทิตย์
รูปที่ 4 ทิศกับผู้สังเกตบนโลก ณ ตำแหน่งที่ 4
ดังนั้น จะเห็นได้ว่า ดวงอาทิตย์ไม้ได้เคลื่อนที่ แต่การที่เรามองเห็นดวงอาทิตย์ปรากฎขึ้นและตกลับขอบฟ้าเป็นเพราะโลกหมุนรอบตัวเอง จึงใช้การมองเห็นดวงอาทิตย์ขึ้นและตกมาใช้กำหนดทิศ
ขณะที่โลกหมุนรอบตัวเองในทิศทางทวนเข็มนาฬิกาเมื่อมองจากบริเวณเหนือขั้วโลกเหนือจนผู้สังเกตมาอยู่ตำแหน่ง
ชื่อ......................................................................ชน้ั ..........................เลขท่.ี ......................
ตวั ช้ีวดั ว 3.1 ป.3/1 อธิบายแบบรปู เสน้ ทางการขนึ้ และตกของดวงอาทติ ย์ โดยใช้หลกั ฐานเชิงประจักษ์
คำชี้แจง : ใหน้ กั เรยี นลำกเสน้ แสดงทิศกำรขึน้ - ตก ของดวงอำทิตย์และดวงจันทร์ พรอ้ มตอบคำถำม
ดวงอำทิตย์ ดวงจนั ทร์
ทิศตะวนั ออก ทศิ ตะวันตก ทิศตะวนั ออก ทศิ ตะวันตก
1. ดวงอาทิตย์ขนึ้ และตกทางทศิ ใด
.................................................................................................................................................
2. ดวงจนั ทรข์ น้ึ และตกทางทิศใด
.................................................................................................................................................
3. ดวงจนั ทร์เปน็ ดาวบริวารของโลกมแี สงสวา่ งในตัวเองเหมือนดวงอาทิตย์หรือไม่
.................................................................................................................................................
4. แสงท่เี รามองเห็นจากดวงจนั ทรเ์ กิดจากส่งิ ใด
.................................................................................................................................................
5. เวลาใดทีด่ วงอาทติ ย์จะเคลอ่ื นมาอยตู่ รงศีรษะพอดี
.................................................................................................................................................
ใบงำนวิชำวิทยำศำสตร์ ชนั้ ประถมศึกษำปีท่ี 3 คะแนน
เรอ่ื ง ปรำกฏกำรณข์ องโลกและดวงอำทิตย์ ใบงำนท่ี 2 ดวงอำทิตย์ โลก และดวงจนั ทร์
ชื่อ......................................................................ชน้ั ..........................เลขที่.......................
ตวั ชว้ี ัด ว 3.1 ป.3/1 อธิบายแบบรูปเสน้ ทางการข้ึนและตกของดวงอาทติ ย์ โดยใชห้ ลักฐานเชงิ ประจกั ษ์
คำชแ้ี จง : ให้นักเรียนดแู ผนภำพกำรโคจรของดวงอำทิตย์ โลก และดวงจนั ทร์ แล้วตอบคำถำม
1. โลกของเราจะหมุนรอบ ................................... ใช้เวลารอบละ ...................................
2. โลกมี ................................... เปน็ บริวาร 1 ดวง
3. ดวงจนั ทร์หมนุ รอบตัวเองจากทศิ ................................... ไปทิศ ................................... เชน่ เดียวกบั โลก
4. ดวงจนั ทร์หมุนรอบ ................................... ไปพรอ้ มกัน
เม่ือเราหันหนา้ มองเห็นดวงอาทิตย์ข้ึน
5. ดา้ นหนา้ จะเป็นทิศ ...................................
6. ดา้ นซา้ ยมอื จะเป็นทิศ ...................................
7. ดา้ นหลงั จะเป็นทศิ ...................................
8. ดา้ นขวามอื จะเปน็ ทศิ ...................................
ใบงำนวิชำวิทยำศำสตร์ ช้นั ประถมศึกษำปีที่ 3 คะแนน
เร่อื ง ปรำกฏกำรณข์ องโลกและดวงอำทติ ย์ ใบงำนที่ 3 กำรข้นึ -ตกของดวงอำทติ ย์
ช่อื ......................................................................ชน้ั ..........................เลขท่ี.......................
ตวั ชว้ี ัด ว 3.1 ป.3/2 อธิบายสาเหตกุ ารเกดิ ปรากฏการณก์ ารขนึ้ และตกของดวงอาทติ ย์ การเกดิ กลางวนั กลางคนื และการกาหนด
ทศิ โดยใชแ้ บบจาลอง
คำชี้แจง : ให้นกั เรยี นดภู ำพ แลว้ ขีด ใน หนำ้ ข้อควำมที่สมั พนั ธก์ บั ภำพ
1.
ทอ้ งฟ้ามืด
ทอ้ งฟ้าสวา่ ง
มองเห็นดวงอาทติ ย์
มองไม่เหน็ ดวงอาทติ ย์
มองเห็นดวงจนั ทรแ์ ละดาว
มองไมเ่ หน็ ดวงจันทร์และดาว
2.
ทอ้ งฟ้ามดื
ท้องฟ้าสวา่ ง
มองเหน็ ดวงอาทิตย์
มองไม่เหน็ ดวงอาทติ ย์
มองเหน็ ดวงจนั ทร์และดาว
มองไมเ่ หน็ ดวงจนั ทร์และดาว
ใบงำนวิชำวิทยำศำสตร์ ชั้นประถมศกึ ษำปีที่ 3 คะแนน
เรอ่ื ง ปรำกฏกำรณ์ของโลกและดวงอำทติ ย์ ใบงำนท่ี 4 กิจกรรมในกลำงวนั -กลำงคืน
ชือ่ ......................................................................ชนั้ ..........................เลขท.ี่ ......................
ตวั ชวี้ ดั ว 3.1 ป.3/2 อธิบายสาเหตุการเกดิ ปรากฏการณก์ ารข้นึ และตกของดวงอาทิตย์ การเกดิ กลางวนั กลางคืน และการกาหนด
ทิศ โดยใช้แบบจาลอง
คำชี้แจง : ให้นกั เรยี นระบำยสี ด้วยสแี ดงใตภ้ ำพทเี่ ป็นเหตุกำรณ์ในเวลำกลำงวนั และระบำยสี
ดว้ ยสีเหลอื งใต้ภำพที่เป็นเหตกุ ำรณใ์ นเวลำกลำงคืน
1. กลางวัน กลางคืน 2. กลางวัน กลางคนื
3. กลางวนั กลางคนื 4. กลางวนั กลางคนื
5. กลางวัน กลางคนื 6. กลางวนั กลางคนื
ใบงำนวชิ ำวิทยำศำสตร์ ชั้นประถมศึกษำปที ่ี 3 คะแนน
เร่ือง ปรำกฏกำรณข์ องโลกและดวงอำทติ ย์ ใบงำนที่ 5 กิจกรรมในกลำงวัน-กลำงคืน
ชื่อ......................................................................ชนั้ ..........................เลขท.ี่ ......................
ตวั ชว้ี ดั ว 3.1 ป.3/2 อธิบายสาเหตกุ ารเกดิ ปรากฏการณก์ ารข้ึนและตกของดวงอาทิตย์ การเกดิ กลางวัน กลางคืน และการกาหนด
ทศิ โดยใชแ้ บบจาลอง
คำช้ีแจง : ใหน้ กั เรียนโยงเส้นกจิ กรรมทที่ ำในช่วงเวลำกลำงวันและกลำงคืน แลว้ ระบำยสีใหส้ วยงำม
ใบงำนวชิ ำวิทยำศำสตร์ ชัน้ ประถมศึกษำปที ่ี 3 คะแนน
เร่ือง ปรำกฏกำรณข์ องโลกและดวงอำทิตย์ ใบงำนท่ี 6 กำรกำหนดทศิ
ช่อื ......................................................................ชน้ั ..........................เลขที่.......................
ตัวชี้วดั ว 3.1 ป.3/2 อธบิ ายสาเหตุการเกดิ ปรากฏการณก์ ารขึน้ และตกของดวงอาทิตย์ การเกดิ กลางวัน กลางคนื และการกาหนด
ทศิ โดยใชแ้ บบจาลอง
คำช้ีแจง : ให้นกั เรียนตอบคำถำมต่อไปน้ี
1. ดวงอาทิตยข์ ้นึ จากขอบฟา้ ทางทิศ ................................................................................
2. ดวงอาทิตย์ตกลบั ขอบฟ้าทางทิศ ..................................................................................
3. หนั หน้าไปทางทศิ ตะวันออกซ้ายมือคอื ทิศ ...................................................................
ขวามอื คือทิศ ................................................................................................................
4. ทิศท่ีอย่รู ะหวา่ งทิศเหนือกบั ทศิ ตะวนั ออกคือทิศ .........................................................
5. ทิศทอ่ี ยู่ระหว่างทิศเหนือกบั ทศิ ตะวนั ตกคอื ทศิ ............................................................
6. ทศิ ทอ่ี ยู่ระหวา่ งทิศตะวนั ออกกับทิศใต้คอื ทศิ ..............................................................
7. ทศิ ทีอ่ ย่รู ะหวา่ งทิศตะวนั ตกกับทศิ ใตค้ ือทศิ ................................................................
8. ทศิ จึงเปน็ สง่ิ ทช่ี ่วยบอก ................................................................................................
9. ปรากฏการณ์ทใี่ ช้กาหนดทศิ คอื ...................................................................................
10. ถา้ หันหน้าไปทางทศิ เหนอื ดา้ นซา้ ยมือคอื ทิศ ..............................................................
11. บนทอ้ งฟ้าในเวลากลางวันจะม.ี .. ................................................................................
ส่วนในเวลากลางคืนจะพบ .........................................................................................
12. ถ้ามือขวาช้ที างทิศตะวนั ออก และมอื ซา้ ยช้ที างทิศตะวันตก
ด้านหน้าจะเปน็ ทศิ .....................................................................................................
และด้านหลังจะเป็นทิศ ..............................................................................................
ใบงำนวิชำวิทยำศำสตร์ ชัน้ ประถมศึกษำปที ี่ 3 คะแนน
เร่อื ง ปรำกฏกำรณข์ องโลกและดวงอำทิตย์ ใบงำนท่ี 7 ทศิ
ช่ือ......................................................................ชนั้ ..........................เลขท่ี.......................
ตวั ชีว้ ดั ว 3.1 ป.3/2 อธบิ ายสาเหตุการเกดิ ปรากฏการณ์การข้นึ และตกของดวงอาทติ ย์ การเกิดกลางวัน กลางคืน และการกาหนด
ทิศ โดยใช้แบบจาลอง
คำช้ีแจง : ให้นกั เรียนดูภำพแลว้ เตมิ คำทำข้อควำมให้สมบูรณ์
โรงพยำบำล
โรงเรยี น บ้ำนของฉนั วดั
สถำนตี ำรวจ
1. วดั อยู่ทางทศิ .................................................................................................... ของบา้ น
2. โรงเรียนอยู่ทางทศิ ........................................................................................... ของบ้าน
3. โรงพยาบาลอยู่ทางทิศเหนอื ของ ....................................................................................
และ ................................................................................................................................
4. บ้านอยู่ทางทศิ เหนอื ของ ...............................................................................................
และอยู่ทางทิศ .....................................................................................................ของวัด
5. โรงพยาบาลอยู่ทางทิศ .............................................................................. ของโรงเรยี น
ใบงำนวชิ ำวิทยำศำสตร์ ช้ันประถมศกึ ษำปที ี่ 3 คะแนน
เรอื่ ง ปรำกฏกำรณ์ของโลกและดวงอำทติ ย์ ใบงำนท่ี 8 ควำมสำคัญของดวงอำทติ ย์
ชื่อ......................................................................ชน้ั ..........................เลขท.่ี ......................
ตวั ชี้วดั ว 3.1 ป.3/3 ตระหนักถึงความสาคญั ของดวงอาทิตย์ โดยบรรยายประโยชน์ของดวงอาทิตย์ต่อสิ่งมีชวี ติ