��ǧ�� ���кص� (2539) ����ػ�Ǥ����Դ�ͧ�ѡ�Ԫҡ����йѡ����ͧ�������� �Ѻ��û���ͧ��ǹ��ͧ��������� �ӹ�����������¢ͧ��û���ͧ��ͧ��� ���ռ���������������ͤӹ������� ��ǹ�˭�����ѡ��÷���Ӥѭ����¤�֧�ѹ �е�ҧ����ӹǹ�����������´��ա���� �������ö�Ԩ�ó���ѧ���
����� �Է (Daniel Wit) �������� ��û���ͧ��ͧ��� ���¶֧ ��û���ͧ����Ѱ��š�ҧ ����ӹҨ���͡�Ш���ӹҨ����˹��¡�û���ͧ��ͧ��� �Դ�͡������ЪҪ� 㹷�ͧ��������ӹҨ㹡�û���ͧ�����ѹ������ �����繺ҧ��ǹ㹡�ú����÷�ͧ��� �����ѡ��÷����� ����ӹҨ��û���ͧ�Ҩҡ��ЪҪ�㹷�ͧ������� �Ѱ��Ţͧ��ͧ��� ���������Ѱ��Ţͧ��ЪҪ� �»�ЪҪ�������ͻ�ЪҪ�
��������� ��. ��������� (William V. Holloway) (1951 : 101-103) �������ҡ�û���ͧ��ͧ��� ���¶֧ ͧ���÷�����ҳ�ࢵ�� �ջ�Ъҡõ����ѡ����˹���� ���ӹҨ��û���ͧ���ͧ �ա�ú����á�ä�ѧ�ͧ���ͧ �������ҷ�ͧ��蹷����Ҫԡ���Ѻ������͡��駨ҡ��ЪҪ�
⨹ �. ����� (John J. Clarke) (1957 : 87-89) �������� ��û���ͧ��ͧ��� ���¶֧ ˹��¡�� ����ͧ�����˹�ҷ���Ѻ�Դ�ͺ����Ǣ�ͧ�Ѻ�������ԡ�û�ЪҪ��ࢵ��鹷��˹�觾�鹷��� ���� ���˹��¡�û���ͧ �ѧ����ǹ��Ѵ����������㹤������Ţͧ�Ѱ��š�ҧ
����� ��. ��ҡ� (Haris G. Montagu) (1984 : 574) �������� ��û���ͧ��ͧ��� ���¶֧ ��û���ͧ���˹��¡�û���ͧ��ͧ������ա�����͡�����������������͡�������˹�ҷ������� ��û���ͧ��ͧ��� ���ӹҨ����о���������Ѻ�Դ�ͺ��觵�����ö���������»��Ȩҡ ��äǺ����ͧ˹��� ��ú������Ҫ�����ǹ��ҧ���������Ҥ ���駹��˹��¡�û���ͧ��ͧ��� �ѧ��ͧ��������� ���ѧ�Ѻ��Ҵ����ӹҨ�٧�ش�ͧ����� �����������Ѱ��������������ҧ�
������ �. �Ѵ��� (Emile J. Sady) �������� ��û���ͧ��ͧ��� ���¶֧ ˹��¡�û���ͧ �ҧ������ͧ���������дѺ��Өҡ�Ѱ ��觡�͵���¡����� ������ӹҨ���ҧ��§�ͷ��зӡԨ��� 㹷�ͧ�������µ��ͧ �������ӹҨ�Ѵ������ ���˹�ҷ��ͧ˹��¡�û���ͧ��ͧ��� �ѧ������Ҩ���Ѻ������͡��������觵���·�ͧ��蹡��� (�ط�� ���ѭ�, 2523 : 4)
��зҹ ��ķ���֡�ҡ� �������� ��û���ͧ��ͧ������к���û���ͧ����繼� ����ͧ�Ҩҡ��á�Ш���ӹҨ�ҧ��û���ͧ �ͧ�Ѱ ����¹�¹����Դͧ���÷�˹�ҷ�� ����ͧ��ͧ����¤�㹷�ͧ��蹹�� � ͧ���ù��Ѵ�����ж١�Ǻ������Ѱ��� ����� �ӹҨ㹡�á�˹���º����ФǺ�������ա�û�Ժѵ������仵����º�¢ͧ���ͧ
�ط�� ���ѭ� �������� ��û���ͧ��ͧ��� ��� ��û���ͧ����Ѱ����ͺ�ӹҨ����ЪҪ� 㹷�ͧ���㴷�ͧ���˹�觨Ѵ��û���ͧ��д��Թ��� �ҧ���ҧ �´��Թ��áѹ�ͧ ���ͺӺѴ������ͧ��âͧ�� ��ú����çҹ�ͧ��ͧ����ա�èѴ��ͧ���������˹�ҷ�� ��觻�ЪҪ����͡��駢���ҷ����� ���ͺҧ��ǹ ��駹���դ����������㹡�ú����çҹ ���Ѱ��ŵ�ͧ�Ǻ��������Ըա�õ�ҧ � �������������� �л��Ȩҡ��äǺ��� �ͧ�Ѱ����������С�û���ͧ��ͧ�������觷���Ѱ������Դ��� (�ط�� ���ѭ-�, 2523 : 2)
��������� ��. ��ͺ�ѹ (William A. Robson) �������� ��û���ͧ��ͧ��� ���¶֧ ˹��¡�û���ͧ����Ѱ��Ѵ��駢�����������ӹҨ����ͧ���ͧ (Autonomy) ���Է�Ե�������� (Legal Rights) ��е�ͧ��ͧ��÷�����㹡�û���ͧ (Necessary Organization) ���ͻ�Ժѵ�˹�ҷ�����������������¢ͧ��û���ͧ��ͧ��蹹�� � (William A. Robson, 1953 : 574)
�ҡ�������ҧ � ��ҧ������ö��ػ��ѡ��û���ͧ��ͧ�����������Ӥѭ �ѧ��� (��ǧ�� ���кص� : 2539)
��û���ͧ�ͧ�����˹�� ��觪��������ҹ���Ҩ�դ���ᵡ��ҧ�ѹ㹴�ҹ������ԭ �ӹǹ��Ъҡ����͢�Ҵ�ͧ��鹷�� �� ˹��¡�û���ͧ��ǹ��ͧ��� �ͧ�¨Ѵ�繡�ا��ҹ�� �Ⱥ�� ͧ���ú�������ǹ�ѧ��Ѵ ͧ���ú����� ��ǹ�Ӻ� ������ͧ�ѷ�ҵ���˵ؼŴѧ�����
˹��¡�û���ͧ��ͧ��蹨е�ͧ���ӹҨ����� (Autonomy) 㹡�û�Ժѵ�˹�ҷ�� �������������� ����Ǥ�� �ӹҨ�ͧ˹��¡�û���ͧ��ͧ��蹨е�ͧ�բͺࢵ�ͤ�� ��������Դ����ª���͡�û�Ժѵ�˹�ҷ��ͧ˹��¡�û���ͧ��ͧ������ҧ���ԧ �ҡ���ӹҨ�ҡ�Թ�����բͺࢵ ˹��¡�û���ͧ��ͧ��蹹�� ��С�����Ҿ�� �ѰԻ���ͧ �繼����µ�ͤ�����蹤��ͧ�Ѱ��� �ӹҨ�ͧ��ͧ��蹹���բͺࢵ ���ᵡ��ҧ�ѹ�͡� ����ѡɳФ�����ԭ��Ф�������ö�ͧ��ЪҪ�㹷�ͧ��蹹�� ���Ӥѭ �����駹�º�¢ͧ�Ѱ���㹡�þԨ�óҡ�á�Ш���ӹҨ���˹��¡�û���ͧ ��ͧ����дѺ� �֧���������
˹��¡�û���ͧ��ͧ��蹨е�ͧ���Է�Ե�������� (Legal Rights) ���д��Թ��� ����ͧ���ͧ �Է�Ե�������������� 2 ������ ���
˹��¡�û���ͧ��ͧ������Է�Է��е�ҡ�������������º��ͺѧ�Ѻ��ҧ � �ͧͧ���û���ͧ��ͧ��� ���ͻ���ª��㹡�ú����õ��˹�ҷ����� ������ѧ�Ѻ��ЪҪ�㹷�ͧ��蹹�� � �� �Ⱥѭ�ѵ� ��ͺѧ�Ѻ �آ��Ժ�� �繵�
�Է�Է������ѡ㹡�ô��Թ��ú����÷�ͧ��� ��� �ӹҨ㹡�á�˹�������ҳ ���ͺ����áԨ��õ���ӹҨ˹�ҷ��ͧ˹��¡�û���ͧ ��ͧ��蹹�� �
��ͧ��÷�����㹡�ú�������С�û���ͧ���ͧ ͧ��÷����繢ͧ��ͧ��� �Ѵ�����ͧ���� ��� ͧ���ý��º��������ͧ���ý��¹ԵԺѭ�ѵ� �� ��û���ͧ ��ͧ���Ẻ�Ⱥ�Ũ��դ����������繽��º����� �������Ⱥ���繽��¹ԵԺѭ�ѵ� �����Ẻ��ҹ�� ��͡�ا��ҹ�è��ռ������Ҫ��á�ا��ҹ���繽��º����� ��ҡ�ا��ҹ�è��繽��¹ԵԺѭ�ѵ� �繵�
แม้ดวงไฟนั้นจะสว่างสักเพียงใดก็ย่อมไม่สามารถทำให้ทุกซอกทุกมุมของห้องได้รับแสงสว่างอย่างทั่วถึงและเท่าเทียมกันได้ การกระจายอำนาจ เปรียบเหมือนการจุดไฟดวงเล็กๆ ขึ้นทั่วทุกมุมห้อง แม้จะเป็นไฟดวงเล็กๆ แต่ก็ให้แสงสว่างได้ทั่วถึงและเท่าเทียมกันทั้งห้อง” ศาสตราจารย์ ดร.ชัยอนันต์ สมุทรวนิช
จากประโยคข้างต้น แสดงให้เห็นถึงความสำคัญและความจำเป็นที่รัฐบาลต้องทำการกระจายอำนาจไปสู่ส่วนท้องถิ่น ซึ่งหน่วยงานหนึ่งที่มีบทบาทสำคัญในการกระจายอำนาจไปสู่ส่วนท้องถิ่นก็คือองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นนั้นเอง บทความนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อแนะนำให้ผู้อ่านได้รู้จักกับองค์กรที่สำคัญองค์กรหนึ่งของไทยนี้ให้มากขึ้น
องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) คือหน่วยงานของรัฐที่มีการดำเนินงานเป็นอิสระจากส่วนกลาง ทำหน้าที่บริหารจัดการกิจการต่างๆ ในท้องถิ่นของตน โดยผู้บริหาร อปท. ก็เป็นคนในท้องถิ่นที่ได้รับเลือกตั้งจากประชาชนในท้องถิ่นนั้นๆ ซึ่งการที่รัฐยอมให้ อปท. ดำเนินงานได้อย่างมีอิสระ หมายความถึงรัฐกระจายอำนาจลงมาสู่ระดับท้องถิ่น จะช่วยให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการใช้อำนาจรัฐดูแลตนเองมากขึ้น และถือเป็นวิธีหนึ่งที่จะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการใช้จ่ายของรัฐ เนื่องจากผู้บริหารเป็นคนในท้องถิ่นที่รู้ความต้องการของประชาชนในท้องถิ่นนั้นๆ มากกว่ารัฐบาลกลาง จึงสามารถตัดสินใจใช้งบประมาณได้ตรงตามความต้องการของประชาชนมากกว่า นอกจากนี้ งบประมาณท้องถิ่นที่รัฐบาลกลางจัดสรรให้ อปท. จะขึ้นอยู่กับจำนวนประชากรในท้องถิ่นนั้นๆ ซึ่งวิธีจัดสรรงบประมาณลักษณะนี้ จะช่วยให้เกิดการแข่งขันกันระหว่างท้องถิ่น และจะนำไปสู่การเพิ่มประสิทธิภาพในการบริหารงานของ อปท. และเกิดนวัตกรรมบริการสาธารณะต่างๆ มากขึ้น เนื่องจากประชาชนจะเลือกย้ายไปอาศัยอยู่ในท้องถิ่นที่เสนอบริการสาธารณะที่ตนต้องการมากกว่า
อปท. ไม่ใช่สิ่งใหม่ที่เพิ่งเกิดขึ้นในประเทศไทย ในความเป็นจริง ประเทศไทยมี อปท. มา 100 กว่าปีแล้วตั้งแต่สมัย รัชกาลที่ 5 โดยในช่วงแรก อปท. มีหน้าที่บริหารกิจการในท้องถิ่นบางประเภทเท่านั้น เช่น ดูแลด้านความสะอาดในท้องถิ่น เป็นต้น อย่างไรก็ดี จุดเปลี่ยนที่สำคัญของการปฏิรูป อปท. ไทยเกิดขึ้นในปี 2542 ที่ได้มีการประกาศพระราชบัญญัติกำหนดแผนและขั้นตอนการกระจายอำนาจให้แก่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นอย่างชัดเจนเป็นฉบับแรกของประเทศไทย ทำให้กระบวนการกระจายอำนาจมีการปฏิรูปอย่างเป็นระบบ และส่งผลให้มีการจัดสรรภาษีและโอนภารกิจต่างๆ จากรัฐบาลกลางมาให้ อปท. มากขึ้น
มาถึงตรงนี้ หลายท่านอาจสงสัยว่าแล้วปัจจุบันประเทศไทยมีการถ่ายโอนภารกิจไปให้ อปท. มากน้อยแค่ไหน
ต้องขอเรียนว่าในช่วง 10 กว่าปีที่ผ่านมาหลังจากมี พ.ร.บ. กระจายอำนาจข้างต้น อปท. ไทยยังถือว่าอยู่ในขั้นเริ่มต้น ยังไม่แข็งแกร่งเหมือนกับต่างประเทศ เช่น ญี่ปุ่น หรือ อินเดีย ที่การปกครองส่วนท้องถิ่นมีการพัฒนามาอย่างยาวนาน โดยหากพิจารณาจาก พ.ร.บ. ฯ กำหนดให้สัดส่วนรายได้ อปท.ต่อรายได้รัฐบาลต้องไม่น้อยกว่าร้อยละ 35 ในปี พ.ศ. 2549 แต่ปรากฏว่าในช่วงดังกล่าวไม่สามารถบรรลุเป้าหมาย จึงมีการแก้ไขเกณฑ์ให้สัดส่วนรายได้ไม่น้อยกว่าร้อยละ 25 แทน
นอกจากนี้หากพิจารณาโครงสร้างทางการเงินของ อปท. พบว่า รายได้ของ อปท. มาจากเงินอุดหนุนของรัฐบาลกลางเป็นสำคัญ ขณะที่รายได้ที่ท้องถิ่นจัดเก็บได้เองมีสัดส่วนเพียงร้อยละ 10 ของรายได้รวมของ อปท.เท่านั้น แสดงให้เห็นว่าโครงสร้างรายรับในปัจจุบันยังไม่สอดคล้องกับเป้าหมายความเป็นอิสระจากภาครัฐ ส่วนด้านการใช้จ่ายเพื่อดำเนินงานตามภารกิจต่างๆ ก็ยังอยู่ในระยะเริ่มต้นเช่นกัน สะท้อนจากภารกิจที่ อปท. ได้รับถ่ายโอนจากรัฐส่วนใหญ่จะเป็นด้านโครงสร้างพื้นฐาน เช่น ถนน ชลประทาน ขณะที่การบริการสาธารณะอื่นๆ เช่น ด้านสาธารณสุขและการศึกษา ซึ่งเป็นเรื่องที่ส่งผลโดยตรงต่อสวัสดิการสังคมในพื้นที่ยังไม่คืบหน้ามากนัก นอกจากนี้ ปัญหาหนึ่งที่มักจะเกิดขึ้นในการดำเนินงาน คือ ภารกิจรัฐบาลกลางและรัฐบาลท้องถิ่นมีความทับซ้อนกันค่อนข้างมาก ส่งผลให้การดำเนินงานโครงการต่างๆ ต้องล่าช้าออกไป และทำให้การใช้จ่ายทั้งของภาครัฐและภาคท้องถิ่นไม่มีประสิทธิภาพ
โดยสรุป อปท. ของไทยมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องจากในอดีต แต่จากโครงสร้างทางการเงินของ อปท. ที่กล่าวไว้ข้างต้นแสดงให้เห็นว่า อปท. ยังสามารถพัฒนาให้ดีขึ้นได้ เช่น ให้ท้องถิ่นเก็บรายได้เองมากขึ้น ลดเงินอุดหนุนจากรัฐบาลกลาง เพื่อให้ท้องถิ่นมีความเป็นอิสระและสามารถนำเงินไปใช้จ่ายได้อย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ รัฐบาลกลางและรัฐบาลท้องถิ่นต้องมีการทำข้อตกลงเกี่ยวกับภารกิจที่รับผิดชอบอย่างชัดเจนว่าส่วนใดจะเป็นผู้รับผิดชอบภารกิจประเภทใด
ทั้งในด้านโครงสร้างพื้นฐานและด้านบริการสาธารณะ นอกจากนี้ ควรส่งเสริมให้ภาคประชาชนมีบทบาทในการเสนอแนะและตรวจสอบการทำงานของ อปท. เพื่อเป็นการพัฒนาให้ อปท. สามารถดำเนินภารกิจได้อย่างมีประสิทธิภาพ ตรงตามความต้องการของประชาชนในท้องถิ่น และบรรลุวัตถุประสงค์ของการกระจายอำนาจอย่างแท้จริงซึ่งคือการช่วยเหลือและแก้ปัญหาความทุกข์ยากของประชาชน