เหตุ ใด พระพุทธเจ้า จึง ให้ พระธรรม วินัย เป็น ตัวแทน ของ พระองค์ เมื่อ ทรง ดับขันธ์ ปรินิพพานแล้ว

รายละเอียด เผยแพร่เมื่อ: 11 พฤศจิกายน 2553 ฮิต: 35968

             เมื่อพระพุทธเจ้าจะปรินิพพานนั้นไม่ได้ตั้งภิกษุรูปใดเป็นศาสดาแทนพระองค์ แต่ได้ทรงมอบความเป็นใหญ่ให้คณะสงฆ์ และให้อยู่ภายใต้พระธรรมวินัย การไม่ทรงตั้งใครเป็นศาสดาแทนพระองค์เป็นจุดเด่นอย่างหนึ่งของพระพุทธศาสนา เพราะตำแหน่งศาสดานั้นไม่ใช่ตำแหน่งที่ได้มาจากการแต่งตั้ง แต่ทว่าได้มาจากการปฎิบัติตน ผู้ใดจะตั้งศาสนาใหม่ก็ตั้งตนเป็นศาสดาสอนสิ่งที่ตนเชื่อหากมีคนปฏิบัติตามก็อาจจะกลายเป็นลัทธิหรือศาสนาได้ ปัจจุบันมีลัทธิความเชื่อมากมาย แต่มีศาสนาเพียงไม่กี่ศาสนา ในยุคต่อมาพระพุทธศาสนาแม้จะมีความเชื่อที่แตกต่างกันจนกลายเป็นนิกายต่างๆหลายนิกาย แต่ทุกนิกายมีศาสดาองค์เดียวกันคือพระสัมมาสัมพุทธเจ้า 
             คำสั่งก่อนที่พระพุทธเจ้าจะปรินิพพานได้มอบหมายให้ธรรมวินัยเป็นศาสดาแทนพระองค์นั้นมีปรากฎในมหาปรินิพพานสูตร ทีฆนิกาย มหาวรรค (5/141/123) ความว่าครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคตรัสเรียกท่านพระอานนท์มารับสั่งว่า ดูกรอานนท์ บางทีพวกเธอจะพึงมีความคิดอย่างนี้ว่า ปาพจน์มีพระศาสดาล่วงแล้ว พระศาสดาของพวกเราไม่มี ก็ข้อนี้ พวกเธอไม่พึงเห็นอย่างนั้น ธรรมและวินัยอันใด เราแสดงแล้ว บัญญัติแล้วแก่พวกเธอธรรมและวินัยอันนั้น จักเป็นศาสดาของพวกเธอ โดยกาลล่วงไปแห่งเรา”เป็นการตัดประเด็นการแย่งชิงตำแหน่งการเป็นศาสดาไปได้ ถ้าทรงตั้งใครเป็นศาสดาแทนพระองค์ จะต้องมีการสืบทอดตำแหน่ง หากในสมัยใดใด้ภิกษุที่ยังมีกิเลสก็อาจจะเกิดสงครามแย่งชิงตำแหน่งศาสดาก็ได้ ภิกษุรูปใดที่เคารพพระธรรมวินัยก็เหมือนไม่เคารพพระพุทธเจ้า

             ผู้ที่จะเป็นศาสดาได้นั้นพระพุทธเจ้าได้แสดงไว้ว่าในโลกมีศาสดาอยู่สี่ประเภท แต่ศาสดาสามประเภทแรกยังอาจถูกสงสัยหรืออาจถูกทักท้วงได้ดังที่ปรากฎในโลหิจจสูตร    ทีฆนิกาย สีลขันธวรรค(5/360/335) “ดูกรโลหิจจะ ศาสดาสามจำพวกนี้ ควรท้วงในโลก และทั้งการท้วงของผู้ที่ ท้วงศาสดาเห็นปานนี้ ก็จริงแท้ เป็นธรรม ไม่มีโทษ ศาสดาสามจำพวกนั้นได้แก่
             ศาสดาประเภทที่หนึ่ง ได้แก่ศาสดาบางคนในโลกนี้ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต เพื่อประโยชน์ใด ประโยชน์ ที่เป็นของสมณะนั้น เขาไม่ได้บรรลุแล้ว เขาไม่ได้บรรลุประโยชน์ที่เป็นของสมณะนั้น แต่แสดงธรรมสอนสาวกว่า นี้เพื่อประโยชน์ของท่านทั้งหลาย นี้เพื่อสุขของท่านทั้งหลาย สาวกของเขาย่อมไม่ตั้งใจฟัง ไม่เงี่ยโสตสดับ ไม่ตั้งจิตเพื่อรู้ทั่วถึงและหลีกเลี่ยงประพฤติจากคำสอนของศาสดา เขาจะพึงถูกท้วงว่า ท่านผู้มีอายุ ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต เพื่อประโยชน์ใดประโยชน์ที่เป็นของสมณะนั้น ท่านไม่ได้บรรลุแล้ว ท่านไม่ได้บรรลุประโยชน์ของสมณะนั้น แต่แสดงธรรมสอนสาวกว่า นี้เพื่อประโยชน์ของท่านทั้งหลาย นี้เพื่อความสุขของท่านทั้งหลาย สาวกของท่านนั้นย่อมไม่ตั้งใจฟัง ไม่เงี่ยโสตสดับ ไม่ตั้งจิตเพื่อรู้ทั่วถึงและย่อมหลีกเลี่ยง ประพฤติจากคำสอนของศาสดา เหมือนบุรุษที่รุกเข้าไปหาสตรีที่กำลังถอยหลังหนี หรือดุจบุรุษพึงกอดสตรีที่หันหลังให้ ฉันใด ข้ออุปมัยนี้ก็ฉันนั้น เรากล่าวธรรมคือความโลภว่าเป็นธรรมอันลามก เพราะผู้อื่นจักทำอะไรให้แก่ผู้อื่นได้” ศาสดาประเภทนี้หาผู้รับและสืบทอดคำสอนไม่ได้ จึงตั้งลัทธิหรือตั้งศาสนาไม่ได้

             ศาสดาประเภทที่สอง ได้แก่ศาสดาบางคนในโลกนี้ ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตเพื่อประโยชน์ใด ประโยชน์ที่เป็นของสมณะนั้น เขาไม่ได้บรรลุแล้ว เขาไม่ได้บรรลุ ประโยชน์ของสมณะนั้น แต่แสดงธรรมสอนสาวกว่า นี้เพื่อประโยชน์ของท่านทั้งหลาย นี้เพื่อความสุขของท่านทั้งหลาย สาวกของเขาย่อมตั้งใจฟัง เงี่ยโสตสดับ ตั้งจิตเพื่อรู้ทั่วถึง และไม่หลีกเลี่ยงประพฤติจากคำสอนของศาสดา เขาจะพึงถูกท้วงว่า ท่านผู้มีอายุ ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิตเพื่อประโยชน์ใด ประโยชน์ที่เป็นของสมณะนั้น ท่านไม่ได้บรรลุแล้ว ท่านไม่ได้บรรลุประโยชน์ของสมณะนั้น แต่แสดงธรรมสอนสาวกว่า นี้เพื่อประโยชน์ของท่านทั้งหลาย นี้เพื่อความสุขของท่านทั้งหลาย สาวกของท่านนั้น ย่อมตั้งใจฟัง เงี่ยโสตสดับ ตั้งจิตเพื่อรู้ทั่วถึง และไม่หลีกเลี่ยงประพฤติจากคำสอนของศาสดาเหมือนบุคคลละเลยนาของตนแล้ว สำคัญเห็น นาของผู้อื่นว่าเป็นที่อันตนควรบำรุง ฉันใด ข้ออุปมัยนี้ก็ฉันนั้น เรากล่าวธรรมคือความโลภว่า เป็นธรรมอันลามก  เพราะผู้อื่นจักทำอะไรให้แก่ผู้อื่นได้” ศาสดาประเภทนี้สามารถตั้งลัทธิหรือศาสนาได้ แต่อยู่ได้ไม่นาน

             ศาสดาประเภทที่สาม ได้แก่ศาสดบางคนในโลกนี้ ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต เพื่อประโยชน์ใด ประโยชน์ที่เป็นของสมณะนั้น เขาได้บรรลุแล้ว เขาได้บรรลุประโยชน์ของสมณะนั้นแล้ว จึงแสดงธรรมสอนสาวกว่า นี้เพื่อประโยชน์ของท่านทั้งหลาย นี้ เพื่อความสุขของท่านทั้งหลาย แต่สาวกของเขาไม่ตั้งใจฟัง ไม่เงี่ยโสตสดับ ไม่ตั้งจิตเพื่อรู้ทั่วถึง และหลีกเลี่ยงประพฤติจากคำสอนของศาสดา เขาจะพึงถูกท้วงว่า ท่านผู้มีอายุ ออกจากเรือนบวชเป็นบรรพชิต เพื่อประโยชน์ใด ประโยชน์ที่เป็นของสมณะนั้น ท่านได้บรรลุแล้ว ท่านเองได้บรรลุประโยชน์ของสมณะนั้นแล้ว จึงแสดงธรรมสอนสาวกว่า นี้เพื่อประโยชน์ของท่านทั้งหลาย นี้เพื่อความสุขของท่านทั้งหลาย แต่สาวกของท่านนั้นไม่ตั้งใจฟัง ไม่เงี่ยโสตสดับ ไม่ตั้งจิตเพื่อรู้ทั่วถึง และหลีกเลี่ยงประพฤติจากคำสอนของศาสดา เหมือนบุคคลตัดเครื่องจองจำเก่าได้แล้ว ไม่ควรสร้างเครื่องจองจำขึ้นใหม่ ฉันใด ข้ออุปมัยนี้ก็ฉันนั้น เรากล่าวธรรมคือความโลภว่าเป็นธรรมอันลามก เพราะผู้อื่นจักทำอะไรให้แก่ผู้อื่นได้”ศาสดาประเภทนี้แม้จะบรรลุธรรม มีความรู้มาก แต่สอนคนอื่นไม่ได้ รู้อยู่คนเดียวจึงตั้งลัทธิหรือศาสนาไม่สำเร็จ
             ดููกรโลหิจจะ ศาสดาสามจำพวกเหล่านี้แล ควรท้วงได้ในโลก และทั้งการท้วงของ ผู้ที่ท้วงศาสดาทั้งหลายเห็นปานนั้น ก็จริงแท้ เป็นธรรม ไม่มีโทษ

             ศาสดาประเภทที่สี่ เป็นศาสดาที่ไม่ควรท้วงได้แก่พระพุทธเจ้า ดังที่พระพุทธองค์ได้แสดงแก่โลหิจจพราหมณ์ว่า “ดูกรโลหิจจะ พระตถาคตเสด็จอุบัติในโลกนี้ เป็นพระอรหันต์ ตรัสรู้เองโดยชอบ ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ เสด็จไปดีแล้ว ทรงรู้แจ้งโลก เป็นสารถีฝึกบุรุษผู้ควรฝึก ไม่มีผู้อื่นยิ่งกว่า เป็นศาสดาของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย เป็นผู้เบิกบานแล้ว เป็นผู้จำแนกพระธรรม พระตถาคตพระองค์นั้น ทรงทำโลกนี้พร้อมทั้งเทวโลก มารโลก พรหมโลกให้แจ้งชัดด้วย  ด้วยพระปัญญาอันยิ่งของพระองค์เองแล้ว ทรงสอนหมู่สัตว์พร้อมทั้งสมณพราหมณ์เทวดาและมนุษย์ให้รู้ตาม ทรงแสดงธรรมงามในเบื้องต้น งามในท่ามกลาง งามในที่สุด ประกาศพรหมจรรย์ พร้อมทั้งอรรถ พร้อมทั้งพยัญชนะ บริสุทธิ์บริบูรณ์สิ้นเชิง คฤหบดี บุตรคฤหบดี หรือผู้เกิดเฉพาะในตระกูลใดตระกูลหนึ่ง ย่อมฟังธรรมนั้น ครั้นฟังแล้ว ได้ศรัทธาในพระตถาคต เมื่อได้ศรัทธาแล้ว ย่อมเห็นตระหนักว่าฆราวาสคับแคบ เป็นทางมาแห่งธุลี บรรพชาเป็นทางปลอดโปร่ง การที่บุคคลผู้ครองเรือนจะประพฤติพรหมจรรย์ ให้บริบูรณ์ ให้บริสุทธิ์ โดยส่วนเดียวดุจสังข์ขัด ไม่ใช่ทำได้ง่าย ถ้ากระไร เราพึงปลงผมและหนวด นุ่งผ้ากาสาวพัสตร์ ออกบวชเป็นบรรพชิต สมัยต่อมาเขาละกองโภคสมบัติน้อยใหญ่ ละเครือญาติน้อยใหญ่ ปลงผมและหนวด นุ่งผ้ากาสาวพัสตร์ ออกบวชเป็นบรรพชิต เมื่อบวชแล้ว สำรวมระวังในพระปาติโมกข์อยู่ ถึงพร้อมด้วยมรรยาทและโคจร มีปกติเห็นภัยในโทษเพียงเล็กน้อย สมาทานศึกษาอยู่ในสิกขาบททั้งหลาย ประกอบด้วยกายกรรม วจีกรรมที่เป็นกุศล มีอาชีพบริสุทธิ์ ถึงพร้อมด้วยศีล คุ้มครองทวารในอินทรีย์ทั้งหลาย ประกอบด้วยสติสัมปชัญญะ เป็นผู้สันโดษ”ศาสดาประเภทนี้ถึงพร้อมด้วยวิชาความรู้และการปฏิบัติ ฉลาดทั้งวิธีการสอน และสามารถตั้งศาสนาได้ ในที่นี่หมายถึงพระพุทธเจ้าศาสดาของพระพุทธศาสนานั่นเอง

             ผู้ที่จะตั้งตนเป็นศาสดาได้นั้นจึงต้องมีองค์ประกอบหลายอย่าง บางคนแม้จะพูดเก่งแต่ก็ไม่ค่อยมีใครอยากฟัง บางคนพูดไม่เก่งแต่มีคนอยากฟัง บางคนมีความรู้มากแต่ก็ไม่ค่อยมีใครนิยมชมชอบ แต่บางคนมีทั้งความรู้ ความารถ พูดเก่งพูดดีมีสาระประโยชน์และมีคนเชื่อตามจำนวนมาก 
             การที่พระพุทธเจ้าไม่ได้ตั้งใครเป็นศาสดาแทนพระองค์  แต่ทรงตั้งพระธรรมวินัยซึ่งเป็นนามธรรมเป็นศาสดาแทน ในยุคต่อมาพระธรรมวินัยได้ถูกบันทึกลงในคัมภีร์จึงกลายเป็นทั้งสิ่งที่ควรเคารพและควรศึกษาไปพร้อมๆกัน คัมภีร์ทางศาสนาบรรจุคำสอนของพระพุทธเจ้าไว้ ชาวพุทธจึงนิยมเรียกว่า “ธรรมเจดีย์”ซึ่งหมายถึงเจดีย์บรรจุพระธรรม การกราบไหว้และศึกษาพระคัมภีร์ก็เหมือนกับได้สักการะพระบรมสารีริกธาตุของพระพุทธเจ้าที่เรียกว่า "ธาตุเจดีย์" นั่นเอง ในช่วงนี้ “พระธรรมเจดีย์” อายุกว่าสองพันปีมาประดิษฐานอยู่ที่ประเทศไทยแล้ว ใครอยากได้ทั้งบุญและกุศลขอเชิญไปที่พุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม

พระมหาบุญไทย  ปุญญมโน
11/11/53