พระ ฟื้น ตื่น นอน ไกลพระนคร แปล

พระไชยสุริยา เป็นวรรณคดีที่ประพันธ์โดย สุนทรภู่ เป็นนิทานสำหรับสอนการเขียนอ่าน โดยมีบทอ่านเรียงลำดับการสะกดคำตั้งแต่ แม่ ก กา ตามด้วย แม่กน แม่กง แม่กก แม่กด แม่กบ แม่กม จนถึงแม่เกย ตามลำดับ ลักษณะการประพันธ์แบบกาพย์ประเภทต่างๆ คือ กาพย์ยานี 11 กาพย์ฉบัง 16 และกาพย์สุรางคนางค์ 28 เชื่อว่าสุนทรภู่ประพันธ์ขึ้นในราวปี พ.ศ. 2383-2385 สำหรับใช้เป็นบทเรียนเขียนอ่านของหม่อมเจ้าพระองค์น้อยๆ

กาพย์พระไชยสุริยา ได้บรรจุอยู่ในหนังสือ มูลบทบรรพกิจ ซึ่งเป็นแบบเรียนของไทยที่จัดทำโดยพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) เมื่อสมัยรัชกาลที่ 5

เรื่องย่อกาพย์เรื่องพระไชยสุริยา

คัดลอกข้อมูลจาก นางสุดทัย สิงคารวนิช กลุ่มสาระการเรียนรู้ภาษาไทย โรงเรียนนวมินทราชูทิศ กรุงเทพมหานคร //www.nmk.ac.th/myweb/prachai_2.html

กาพย์พระไชยสุริยา  เป็นนิทานสำหรับสอนอ่าน  คาดว่าท่านสุนทรภู่แต่งขึ้นเมื่อท่านบวชอยู่ที่วัดเทพธิดาราม ประมาณ พ.ศ.๒๓๘๓  - ๒๓๘๕  โดยมีบทอ่านเรียงลำดับการสะกดคำตั้งแต่แม่   ต่อด้วยแม่ แม แม แม่ แม่ แม่ จนถึงแม  การประพันธ์ใช้กาพย์แบบต่าง ๆ ได้แก่  กาพย์ยานี ๑๑  กาพย์ฉบัง ๑๖ และกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘   เรื่องพระไชยสุริยานี้  นอกจากเป็นประโยชน์ในด้านการ ฝึกอ่านสะกดคำแล้ว  ยังให้ประโยชน์ในแง่ศึลธรรมจรรยาแก่เด็กๆ ไปด้วยในตัว 

ในสมัยรัชกาลที่ ๕  เมื่อมีการจัดตั้งโรงเรียนหลวงขึ้น  ก็ได้โปรดเกล้าฯ ให้พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) จัดทำแบบเรียนภาษาไทยขึ้นชุดหนึ่ง มี ๖ เล่ม คือ มูลบทบรรพกิจ  วาหนิติ์นิกร  อักษรประโยค  สังโยคพิธาน  ไวพจน์พิจารณ์  และพิศาลการันต์  พระยาศรีสุนทรโวหารได้นำกาพย์เรื่อง พระไชยสุริยา มาแทรกไว้ในมูลบทบรรพกิจด้วย 

เมื่อเริ่มต้นเรียนในแม่ ก กา   ท่านสุนทรภู่สอนให้ศิษย์ไหว้พระ  ไหว้พ่อ แม่ ครู และเทวดาเสียก่อน  เพื่อความเป็นสิริมงคลก่อนเริ่มเรียนหนังสือ   เมื่อครั้งผู้จัดทำยังเด็ก  เมื่อเรียนเสร็จก็ต้องกราบหนังสือเรียนเสียก่อนเก็บเข้าที่  และต้องเก็บไว้ในที่สูง ไม่เดินข้ามหนังสือ 

ทำนองเเต่ง เเต่งด้วยกาพย์ยานี กาพย์ฉบัง เเละ กาพย์สุรางคนางค์

เรื่องย่อ

กาพย์พระไชยสุริยาเป็นเรื่องราวของพระไชยสุริยากษัตริย์ที่ครองเมืองด้วยความสงบเรียบร้อยมาตลอด จนกระทั่งวันหนึ่งมีน้ำท่วมจนบ้านเมืองล่มสลายไป พระไชยสุริยาพร้อมกับนางสุมาลีพระมเหสีและนางกำนัลหนีลงเรือ แต่ก็ถูกพายุพัดจนเรือแตก คลื่นซัดพระไชยสุริยากับพระนางสุมาลีเข้าฝั่ง ทั้งสองต้องเดินทางอยู่กลางป่าจนพบกับฤาษีตนหนึ่ง ฤาษีได้บอกถึงสาเหตุที่ทำให้บ้านเมืองพังพินาศว่า ด้วยข้าราชสำนักทั้งหลายประพฤติชั่ว รับสินบนไม่รักษาความยุติธรรม ฟ้าดินจึงลงโทษให้ได้รับความเดือดร้อน ฤาษีได้แนะนำให้พระไชยสุริยา และพระนางสุมาลีรักษาศีลปฏิบัติธรรม ต่อมาทั้งสองพระองค์ได้ออกบวชและบำเพ็ญธรรมจนสิ้นพระชนม์ชีพ ดังจะคัดมาเป็นตอนมาให้อ่าน ดังต่อไปนี้

สุรางคนางค์ ๒๘

ขึ้นใหม่ในกน              ก  กา ว่าปน                    ระคนกัน

เอ็นดูภูธร          มานอนในไพร       มณฑลต้นไทร         แทนไพชย์สถาน

ส่วนกุมาลี         วันทาสามี        เทวีอยู่งาน

เฝ้าอยุ่ดูแล         เหมือนแต่ก่อนกาล     ให้พระภูบาล      สำราญวิญญา

พระชวนนวลนอน       เข็ญใจไม้ขอน            เหมือนหมอนแม่นา 

ภูธรสอนมนต์   ให้บ่นภาวนา                          เย็นค่ำร่ำว่า      กันป่าภัยพาล

วันนั้นจันทร      มีดารากร         เป็นบริวาร 

เห็นสิ้นดินฟ้า              ในป่าท่าธาร     มาลีคลี่บาน      ใบก้านอรชร

เย็นฉ่ำน้ำฟ้า      ชื่นชะผกา       วายุพาขจร

สารพันจันทน์อิน          รื่นกลิ่นเกสร   แตนต่อคลอร่อน         ว้าว่อนเวียนระวัน

จันทราคลาเคลื่อน       กระเวนไพรไก่เถื่อน      เตือนเพื่อนขานขัน 

ปู่เจ้าเขาเขิน       กู่เกรินหากัน  สินธุพุลัน       ครื้นครั่นหวั่นไหว

พระฟื้นตื่นนอน           ไกลพระนคร                สะท้อนถอนทัย

เช้าตรู่สุริยน      ขึ้นพ้นเมรุไกร             มีกรรมจำไป    ในป่าอารัญ