ผลของรังสีต่อร่างกายขึ้นกับชนิดของรังสีที่ได้รับ เช่น ถ้าเป็นรังสีแอลฟา รังสีเบต้า มีอำนาจทะลุทะลวงตํ่า แต่ถ้าเป็นรังสีแกมม่า จะมีอำนาจเจาะลึกได้มาก จึงมีอันตรายต่อเนื้อเยื่อภายในร่างกายได้มากกว่า และยังขึ้นกับปริมาณรังสีที่ได้รับ ระยะห่างจากบริเวณที่รังสีรั่วไหล ระยะเวลาที่สัมผัสกับกัมมันตภาพรังสี
ถ้าอยู่ใกล้กับการระเบิดของสารกัมมันตรังสี อาจเสียชีวิตจากความร้อน เปลวไฟ และแรงระเบิด ความร้อนทำลายผิวหนัง เนื้อเยื่อ และอวัยวะภายในได้ เช่น รังสีขนาด 3-4 เกรย์ อาจทำให้ผิวหนังอักเสบ 2-3 สัปดาห์ รังสีขนาด 100 เกรย์ ทำให้ผิวหนังเน่าเป็นตุ่มนํ้าใน 1-2 สัปดาห์ รังสีมีผลต่อเนื้อเยื่อที่แบ่งตัวเร็ว เช่น เส้นผม ทางเดินอาหาร ไขกระดูกที่ทำหน้าที่สร้างเม็ดเลือด และระบบสืบพันธุ์ ดังนั้น อาการเฉียบพลันอาจเกิดอาการคลื่นไส้อาเจียน ท้องเสีย ปวดท้อง ถ่ายเป็นเลือด ปวดศีรษะ อ่อนเพลีย มักเกิดอาการเมื่อได้รับรังสีขนาดตั้งแต่ 1 เกรย์ขึ้นไป โดยอาจเกิดอาการคลื่นไส้อาเจียนร้อยละ 10 ของผู้ที่สัมผัสกับสารรังสี และอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตหากได้รับรังสีขนาดมากกว่า 30 เกรย์ทั้งร่างกาย จากภาวะหัวใจล้มเหลวและระบบประสาทส่วนกลางถูกทำลาย โดยเสียชีวิตภายใน 24-72 ชั่วโมง
ระหว่างสงครามเย็นที่เกิดขึ้นระหว่างประเทศทุนนิยมที่มีสหรัฐอเมริกาเป็นพี่เบิ้ม และประเทศคอมมิวนิสต์ที่มีรัสเซียเป็นหัวหน้า ก่อให้เกิดความกังวลใจไปทั่วโลกว่า โลกนี้ อาจพินาศย่อยยับจากสงครามนิวเคลียร์ จนทำให้สหรัฐอเมริกาต้องเร่งสร้างแผนป้องกันโดยด่วน ทั้งที่ทำบังเกอร์หลบภัยใต้ดิน และยาป้องกันกัมมันตภาพรังสี ชื่อดับเบิลยู อาร์ 2721 หรืออะมิฟอสดีน ซึ่งต่อมาองค์กรอาหารและยาสหรัฐอเมริกาอนุมัติให้ใช้ทางการแพทย์ เพื่อป้องกันและลดผลข้างเคียงจากการฉายแสงรังสีรักษาในผู้ป่วยมะเร็ง
ในขณะนี้ยังมีการรั่วไหลของสารกัมมันตรังสีจากโรงไฟฟ้าพลังนิว-เคลียร์ที่เมืองฟุกุชิมา ประเทศญี่ปุ่น จนตรวจพบสารกัมมันตรังสีจากสิ่งแวดล้อม อาหาร อากาศ และนํ้า ในบริเวณใกล้เคียง จนต้องอพยพผู้คนโดยรอบบริเวณที่รั่วไหล สารกัมมันตรังสีที่ ปนเปื้อนมีหลายชนิด ที่พบบ่อยคือสารกัมมันตรังสีไอโอดีน และซีเซียม โดยเฉพาะซีเซียม 137 มีค่าครึ่งอายุมากกว่า 30 ปี คงทำให้ต้องกักบริเวณรอบโรงไฟฟ้าดังกล่าวอีกหลายปี
ถ้าได้รับรังสีขนาดสูงอาจเกิดอาการเป็นพิษเฉียบพลัน (acute radiation syndrome) ซึ่งวินิจฉัยไม่ยาก จากประวัติทางสัมผัสอาการ และอาการแสดง แต่ที่วินิจฉัยยากคือ อาการแบบเรื้อรังค่อยเป็นค่อยไป คือได้รับรังสีในปริมาณไม่มาก แต่สามารถทำลายดีเอ็นเอของมนุษย์ เกิดจากกลายพันธุ์ของยีน และตายผ่อนส่งด้วยโรคมะเร็ง
จากการติดตามผู้ ที่รอดชีวิตจากรังสีจากระเบิดปรมาณู ที่เมืองฮิโรชิมาและนางาซากิ ประเทศญี่ปุ่น พบว่าเกิดโรคมะเร็งที่ได้แทบทุกอวัยวะ และหลายคนเป็นหมันหลังการสัมผัสกับรังสี ซึ่งการเกิดโรคมะเร็งหรือไม่นั้น ไม่ได้เกิดจากดวงหรือชะตาฟ้าลิขิต แต่เกิดขึ้นจากไตรภาคี คือความรุนแรงของยีนที่ถูกทำลาย โดยเฉพาะการกลายพันธุ์ของยีนก่อมะเร็ง และการยับยั้งยีนต้านมะเร็ง การที่ยีนซ่อมแซมดีเอ็นเอไม่ทำงาน และความล้มเหลวของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายในการทำลายเซลล์แปลกปลอม
หากท่านผู้อ่านสงสัยว่าจะสัมผัสสารกัมมันตรังสี ต้องทำการชำระล้างการปนเปื้อนทั้งภายนอกและภายในร่างกาย การทำความสะอาดภายนอกมีความสำคัญมาก ประกอบด้วย การถอดเสื้อผ้า เครื่องแต่งตัวทั้งหมดใส่ในถุงที่ปลอดภัยปิดสนิท เพื่อให้เจ้าหน้าที่นำไปตรวจสอบและทำลายอย่างถูกต้อง อาบน้ำชำระล้างร่างกายทั้งหมดให้สะอาดด้วยน้ำเย็นและสบู่อ่อน ถ้ามีบาดแผลต้องชำระล้างให้สะอาดและปิดบาดแผลป้องกันไม่ให้สัมผัสกับสารรังสีอีก รายงานจากคนงานในเหตุการณ์การรั่วของโรงไฟฟ้านิวเคลียร์เชอร์โนบิล ประเทศรัสเซีย พบว่าการทำความสะอาดภายนอกอย่างถูกต้องสามารถลดปริมาณรังสีที่ผู้ป่วยสัมผัสลงเหลือต่ำกว่า 10 มิลลิเกรย์ได้
การล้างภายในร่างกายใช้ในกรณีที่สัมผัสกับฝุ่นกัมมันตรังสี สูดแก๊สหรืออากาศหรือแม้แต่การรับประทานอาหารที่ปนเปื้อนสารรังสี การรักษาที่ได้ผลต้องทราบว่าได้รับสารกัมมันตรังสีชนิดใด จะได้ผลดีที่สุด วิธีการทั่วไปที่ใช้ คือ ลดการดูดซึมของสารรังสี เจือจาง และแทนที่สารรังสีด้วยสารอื่นที่ปลอดภัย กำจัดสารรังสีออกจากร่างกายหรือใช้ยายับยั้งสารรังสีในร่างกาย ตัวอย่างเช่น ถ้าได้รับไอโอดีน-125 หรือ 131 อาจใช้ยา SSKI หรือโปแตสเซียมไอโอไดด์ ยับยั้งไม่ให้ต่อมไทรอยด์จับกับไอโอดีนรังสี ซึ่งเป็นเหตุผลว่า ทำไมจึงมีผู้คนแห่กันไปซื้อโปแตสเซียมไอโอไดด์มากักตุนเอาไว้ใช้ ซึ่งจะได้ประโยชน์ในการป้องกันสารกัมมันตรังสีชนิดไอโอดีนเท่านั้น ป้องกันสารกัมมันตรังสีชนิดอื่นไม่ได้ ส่วนการนำเบตาดีนมาทาคอหรือผิวหนังเพื่อป้องกันรังสีนั้นเป็นความเชื่อที่ไม่ถูกต้อง
ถ้ารับประทานสารซีเซียม-134 หรือ-137 อาจลดการดูดซึมสารดังกล่าวด้วยปรัสเซี่ยนบลูได้ ถ้าเป็นสะตรอนเตียม 89 หรือ 90 อาจลดการดูดซึมในทางเดินอาหารด้วยการรับประทานยาลดกรด (อะลูมิเนียมฟอสเฟต) ยับยั้งแทนที่ด้วยการรับ ประทานฟอสเฟต หรือใช้การแย่งที่แอมโมเนียมคลอไรด์ หรือฮอร์โมนพาราไทรอยด์ ถ้าเป็นสารพลูโตเนียม หรือยูเรเนียม สามารถจับด้วยแร่สังกะสี หรือแคลเซียม ไดเอทิลลีนไตรเอมีน เพนตาอาซีติกเอซิต เป็นต้น
ถ้ามีอาการทางระบบทางเดินอาหารมาก เช่น คลื่นไส้อาเจียน เบื่ออาหาร อาจต้องให้น้ำเกลือทดแทน ให้ยาแก้อาเจียน ถ้าเป็นแผลในกระเพาะอาหาร ต้องให้ยาลดกรด หรืองดอาหารทางปากชั่วคราว ถ้าเป็นมาก เฝ้าระวังภาวะเม็ดเลือดต่ำจากรังสี เช่น เม็ดเลือดขาวต่ำ จะติดเชื้อง่าย อาจฉีดยากระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดขาว ถ้าโลหิตจางต้องบำบัดอาการ และพิจารณาให้ยาเพิ่มการสร้างเม็ดเลือดแดง หรืออาจต้องให้เลือด ถ้าเกิดภาวะโลหิตจางรุนแรง มีอาการโลหิตจาง เกล็ดเลือดต่ำ ต้องระวังเลือดออก ถ้าต่ำมาก อาจต้องเติมเกล็ดเลือด ป้องกันไม่ให้เลือดออก ซึ่งยาเพิ่มเกล็ดเลือด อินเตอร์ลิวคินทูมีประสิทธิภาพไม่ค่อยดีในการเพิ่มเกล็ดเลือด
เนื่องจากการบำบัดรักษาพิษจากรังสีได้ผลไม่ดี ดังนั้น การป้องกันจึงดีกว่าการรักษามาก การป้องกันแบบเบื้องต้นคือหลีกเลี่ยงการสัมผัสกับสารกัมมันตรังสี จึงเป็นวิธีที่ดีที่สุดในการป้องกันภัยจากกัมมันตภาพรังสี
สำหรับเครื่องมือตรวจสารกัมมันตรังสีมีหลายวิธี ที่นิยมใช้คือ ตรวจด้วยเครื่องไกเกอร์ เคาน์เตอร์ ซึ่งเป็นกล่องมีเข็มวัด และมีกระบอกจี้ไปใกล้บริเวณที่สงสัยเพื่อตรวจสอบ ถ้ามีรังสีเข็มจะกระดิกขึ้นและเสียงเตือนภัยดังถี่ขึ้น อาจใช้แผ่นฟิล์มตรวจ ถ้ามีรังสี ฟิล์มจะเปลี่ยนเป็นสีดำและเครื่องมือที่เปลี่ยนสีหรือเรืองแสงเวลามีรังสี เป็นต้น
ความจริงกัมมันตรังสีมีอยู่ในธรรมชาติ แต่ในปริมาณน้อยจนไม่มีผลต่อสุขภาพมนุษย์ การพัฒนาการของมนุษยชาติทำให้เกิดวัฒนธรรมบริโภคนิยม จนต้องเอาเปรียบธรรมชาติ เมื่อสมดุลแห่งธรรมชาติเสียไป แผ่นดินไหว สึนามิ และการรั่วของเตาปฏิกรณ์นิวเคลียร์โรงไฟฟ้าของญี่ปุ่น น่าจะเป็นสัญญาณเตือนภัยให้มนุษย์รับทราบถึงมหันตภัยที่อาจกำลังจะเกิดขึ้น และสิ่งที่น่าหวั่นใจมากกว่านั้นคือเทคโนโลยีของเราในปัจจุบันนี้มักไม่ทันที่จะแจ้งเตือนภัยได้ทันท่วงที ถ้าเรายังไม่หยุดการทำลายธรรมชาติ พสุธาพิโรธ วาตภัย มหันตภัย กัมมันตภาพรังสี และภัยพิบัติอื่นๆอาจเข้าแถวเรียงคิวรอมาเยือนโลกเราอีกต่อเนื่องไปนานแสนนาน ดังคำทำนายของวันโลกาวินาศ หรืออามาเกดอน ก็อาจเป็นไปได้ในที่สุด.