จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี
ดูบทความหลักที่เพลงหน้าพาทย์
เพลงหน้าพาทย์สามารถแบ่งเป็นหมวดๆได้ดังนี้
เพลงหน้าพาทย์สำหรับแสดงโขน,ละคร[แก้]
เพลงที่เกี่ยวกับการแสดงอิทธิฤทธิ์[แก้]
- ตระนิมิตร - ใช้สำหรับแปลงกาย
- รัว - ใช้สำหรับการแสดงอิทธิฤทธิ์หรือแปลงกายในเวลาสั้นๆ
- รัวมอญ - ใช้เหมือนรัวแต่ใช้กับตัวละครที่เป็นมอญ
- รัวพม่า - ใช้เหมือนรัวแต่ใช้กับตัวละครที่เป็นพม่า
เพลงที่เกี่ยวกับการแผลงฤทธิ์เดช[แก้]
- คุกพาทย์ - ใช้สำหรับตัวแสดงสำคัญ และการเชิญพระพิฆเนศ
- รัวสามลา - ใช้สำหรับตัวละครทั่วไปในการแผลงฤทธิ์เดชที่สำคัญ
เพลงที่เกี่ยวกับการจัดทัพและยกทัพ[แก้]
- ปฐม (ใช้ในการรำตรวจพลเดี่ยวของแม่ทัพ ตัวละครที่รำเพลงนี้มีสุครีพและมโหทร)
- กราวนอก (ใช้บรรเลงประกอบการตรวจพลของฝ่ายลิงและฝ่ายมนุษย์)
- กราวใน (ใช้บรรเลงประกอบการตรวจพลและยกทัพของฝ่ายยักษ์ หรือการเดินทางเดี่ยวๆของยักษ์สำคัญๆ)
- กราวกลาง (ใช้บรรเลงประกอบการตรวจพลของฝ่ายมนุษย์ ส่วนมากใช้ในการใส่เนื้อร้อง)
เพลงที่เกี่ยวกับการไปมาหรือเดินทาง[แก้]
- เพลงโคมเวียน (ใช้ประกอบกิริยาการเดินทางในอากาศของเทวดาและนางฟ้า)
- เพลงเหาะ (เป็นเพลงหน้าพาทย์ใช้บรรเลงขณะ ตัวละครกำลังทำกิริยาเกี่ยวกับการเหาะ ส่วนมากใช้ในละครใน)
เพลงเสมอ[แก้]
ใช้ในการเดินทางใกล้ๆ เพลงเสมอมีดังนี้
- เสมอธรรมดา (ใช้กับตัวละครทั่วไป)
- เสมอเถร (ใช้กับฤๅษี นักพรต)
- เสมอมาร (ใช้กับยักษ์)
- เสมอเข้าที่ (ใช้กับครูบาอาจารย์)
- บาทสกุณี (ใช้กับตัวละครฝ่ายพระ นาง ที่สำคัญ เช่นพระราม พระลักษมณ์ )
- เสมอมอญ (ใช้กับตัวละครที่เป็นมอญ)
- เสมอลาว (ใช้กับตัวละครที่เป็นลาว)
- เสมอพม่า (ใช้กับตัวละครที่เป็นพม่า)
- เพลงเข้าม่าน (ใช้ประกอบการเดินเข้าที่พำนัก หรือเข้าห้องต่างๆ )
เพลงเชิด[แก้]
ใช้ในการเดินทางไกล การไล่ล่า การรบ แบ่งเป็น
- เชิดธรรมดา (ใช้กับมนุษย์ทั่วไป)
- เชิดนอก (ใช้กับการไล่ล่า จับตัวของอมนุษย์กับอมนุษย์ ส่วนมากในการเดี่ยวระนาดเอกหรือปี่ใน ประกอบแสดงจับนาง)
- เชิดฉาน (ใช้กับการไล่ล่า จับตัวของมนุษย์กับสัตว์ เช่น พระรามตามกวาง )
- เชิดฉิ่ง (ใช้ประกอบการแสดงถึงที่ลึกลับ หรือการเหาะของตัวละคร หรือใช้ประกอบการรำก่อนที่จะใช้อาวุธสำคัญหรือก่อนกระทำกิจสำคัญ
)
- เชิดกลอง (สำหรับการต่อสู้ การรุกไล่ฆ่าฟันกันโดยทั่วไปใช้บรรเลงต่อจากเชิดฉิ่ง)
เพลงอื่นๆ[แก้]
- กลม (ใช้กับเทพเจ้าระดับสูง)
- โคมเวียน (ใช้กับเทวดาระดับทั่วไป)
- พญาเดิน (ใช้กับพระมหากษัตริย์จนพญาต่างๆ เช่น พญาวานร พญายักษ์)
- กลองโยน (ใช้ในกระบวนพยุหยาตรา)
- เพลงฉิ่ง (ใช้ในการชมสวน ดอกไม้)
- เพลงโล้ (ใช้ในการเดินทาง ทางน้ำ)
- เพลงแผละ (ใช้กับการบินของสัตว์ที่มีปีกเช่น พญาครุฑ นกสดายุ หรือยุงในตอน หนุมานหักด่านเมืองบาดาล)
- เพลงชุบ (ใช้ประกอบการเดินของนางกำนัล)
เพลงหน้าพาทย์เบ็ดเตล็ด[แก้]
- ตระนอน (ใช้ในการนอน)
- ตระบรรทมไพร (ใช้ในการนอนในป่าของพระราม)
- ลงสรง (ใช้ในการอาบน้ำของตัวละครเอก และยังใช้ในการสรงน้ำเทวรูปต่างๆ)
- ลงสรงโทน (ใช้ในการแต่งตัว)
- นั่งกิน (สำหรับอัญเชิญครูบาอาจารย์ เพื่อถวายกระยาหารสังเวย)
- เซ่นเหล้า (ใช้ตอนดื่มสุรา หรือใช้ตอนภูต ผี ปีศาจออกแสดง)
เพลงที่เกี่ยวกับแสดงความภาคภูมิใจ[แก้]
- ฉุยฉาย
- แม่ศรี
เพลงที่เกี่ยวกับการอัญเชิญเทพยดาและสิ่งศักดิ์สิทธิ์[แก้]
- สาธุการ (ใช้เชิญสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหมดให้มาชุมนุมในพิธี ถือว่าเป็นเพลงศักดิ์สิทธิ์ และใช้เป็นเพลงบูชาพระรัตนตรัย หรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ต่างๆ)
- ตระเชิญ (ใช้เชิญเทวดาผู้ใหญ่)
เพลงประกอบการแสดงอารมณ์ทั่วไป[แก้]
- เพลงโลม (ใช้เกี้ยวพาราสีของตัวละครเอก มักจะใช้คู่กับเพลงตระนอน)
- เพลงกล่อม (สำหรับการขับกล่อมเพื่อการนอนหลับ
- ทยอย (ใช้ในตอนเดินเศร้าโศกเสียใจร้องไห้)
- โอดสองชั้น (ใช้ในการเศร้าโศกเสียใจของตัวละครที่มีศักดิ์สูง)
- โอดชั้นเดียว (ใช้ในการเศร้าโศกเสียใจตัวละครทั่วไป และใช้ในการตายของตัวละครต่างๆ)
- โอดมอญ (ใช้ในการเศร้าโศกเสียใจของตัวละครที่เป็นมอญ)
- โอดลาว (ในการเศร้าโศกเสียใจของตัวละครที่เป็นลาว)
- ทยอยเขมร (ประกอบกิริยาครุ่นคิดหรือความโศกเศร้าเสียใจ)
เพลงสำหรับกิริยาเยาะเย้ย[แก้]
- กราวรำ
เพลงสำหรับแสดงความรื่นเริง[แก้]
- สีนวล
- เพลงช้า
- เพลงเร็ว
เพลงหน้าพาทย์สำหรับพิธีไหว้ครู[แก้]
การประกอบพิธีไหว้ครูโดยส่วนใหญ่จะเรียกเพลงคล้ายๆกัน จะแตกต่างที่ลำดับการเรียก
เพลงที่จะเรียก คือ
1.สาธุการ - ใช้ในการจุดธูปเทียนบูชาพระรัตนตรัยและสิ่งศักดิ์สิทธิ์
2.สาธุการกลอง - ใช้ในการบูชาครูและเทพเทวดา
3.ตระสันนิบาต - ใช้ในการเชิญสิ่งศักดิ์สิทธิ์มาประชุมพร้อมกัน ณ ปะรำพิธี
4.ตระเชิญ - ใช้ในการเชิญเทพยดาต่างๆ
5.โหมโรง - ใช้ในการเชิญเทพยดา ความหมายเทียบเท่าโหมโรงเย็น
6.พราหม์เข้า,ดำเนินพราหมณ์ - ใช้ในการเชิญพระภรตมุณี(พ่อแก่) และ ฤๅษีต่างๆ
7.เสมอเถร - ใช้ในการรำของผู้ประกอบพิธีที่จะสมมุติเป็นพระภรตมุณี(พ่อแก่)
8.ตระนารายณ์บรรทมสินธุ์ - ใช้ในการเชิญพระนารายณ์
9.ตระพระพิฆเนศ - ใช้ในการเชิญพระพิฆเนศ เทพแห่งความสำเร็จ
10.ตระพระปรโคนธรรพ - ใช้ในการเชิญพระปรโคนธรรพ เทพแห่งดนตรีปี่พาทย์
11.บาทสกุนี(เสมอตีนนก) - ใช้ในการเชิญพระวิศนุกรรม เทพแห่งการช่าง
12.องค์พระพิราพเต็มองค์ - ใช้ในการเชิญพระพิราพ เทพแห่งการรำ ถือเป็นเพลงหน้าพาทย์สูงสุดของวงการนาฏดุริยางคศิลป์ การที่จะต่อเพลงนี้ได้นั้นมีกฎเกณท์อยู่หลายประการ
13.รำดาบเฉือนหมู - ใช้ในการตัดแบ่งเครื่องสังเวยต่างๆไปให้แก่สัมภเวสีที่ไม่สามารถเข้ามาในปะรำพิธีได้
14.นั่งกิน,เซ่นเหล้า - จะเรียกเพลงคู่กัน ใช้ในการถวายเครื่องสังเวยแก่ครูบาอาจารย์ ตลอดจนเทพยดาทั้งหลาย เปรียบเสมือนการรับประทานอาหารและการดื่มสุรา
15.มหาชัย - ใช้ในตอนที่ทำพิธีครอบ ถือเป็นการประสิทธิ์ประสาทวิชาให้แก่ลูกศิษย์
16.โปรยข้าวตอก - ใช้ในการโปรยข้าวตอกดอกไม้
17.พราหมณ์ออก,เสมอเข้าที่ - ใช้ในการเชิญพระภรตมุณีกลับ
18.เชิด,กราวรำ - ใช้ในการบรรเลงเพื่อเป็นการส่งครูและเทพยดากลับ
นอกจากนี้ ยังมีเพลงหน้าพาทย์เฉพาะของแต่ละสำนักบ้านดนตรีอื่น เช่น
- ตระกริ่ง
- ตระพระวิศณุกรรม
- ตระพระปัญจสีขร
- ตระพระสุรัสวดี
- ตระพระอิศวร
- ตระศิวะนาฏราช หรือ ตระนาฏราช
- ตระนาง
- ตระพระเจ้าเปิดโลก
- ตระพระฤๅษีกไลยโกฏ
- ตระเชิญเหนือเชิญใต้