เครื่องหมาย และสัญลักษณ์ทางดนตรีสากลที่ประดิษฐ์ขึ้น เพื่อใช้ในการบันทึกบทเพลงต่างๆมิให้สูญหาย และเป็นที่ยอมรับกันในระดับสากล มีดังนี้
1. บรรทัด 5 เส้น (Staff)
บรรทัด 5 เส้น เป็นสัญลักษณ์ทางดนตรีที่ผู้เรียนดนตรีสากลควรทราบต่อจากตัวโน้ตและตัวหยุด เป็นสิ่งที่แสดงว่าตัวโน้ตที่บันทึกลงในบรรทัด 5 เส้นนี้มีระดับใด เสียงสูง
หรือต่ำ กว่าตัวโน้ตตัวอื่นๆ หรือไม่
ลักษณะของบรรทัด 5 เส้น หรือเส้นบันทึกโน้ต เป็นเส้นตรงแนวนอน 5 เส้น ที่ขนานกันและมีระยะห่างเท่าๆกัน ใช้สำหรับบันทึกตัวโน้ตและตัวหยุด
วิธีการนับเส้นและช่อง จะนับจากเส้นข้างล่างขึ้นไปหาเส้นข้างบน ดังนี้
นอกจากบรรทัด 5 เส้น ซึ่งใช้เป็นหลักในการบันทึกตัวโน้ต และตัวหยุดแล้ว ยังมีเส้นที่ใช้ขีดใต้ บรรทัด 5 เส้น หรือ เหนือบรรทัด 5 เส้น เป็นเส้นสั้นๆ ที่ใช้ขีดเฉพาะตัวโน้ตที่มีระดับเสียงต่ำกว่า หรือมีระดับเสียงสูงกว่าเส้นที่ปรากฏในบรรทัด 5 เส้น เรียกเส้นสั้นๆนี้ว่า เส้นน้อย (Ledger Line)
2. ลักษณะตัวโน้ต และตัวหยุด
1)
ตัวโน้ต คือ เครื่องหมายที่ใช้บันทึกแสดงความสั้น - ยาว ของเสียง อัตราความสั้น - ยาวของตัวโน้ตจะมีกี่จังหวะนั้นจะขึ้นอยู่กับเครื่องหมายกำหนดจังหวะ
ลักษณะของตัวโน้ตที่พบโดยทั่วไปมีลักษณะ ดังนี้
แผนภูมิกระจายตัวโน้ต
การเขียนโน้ตตัวเขบ็ต ในกรณีที่เขียนตัวโน้ตเรียงต่อกัน นิยมเขียนในลักษณะ ดังนี้
2) ตัวหยุด หรือเครื่องหมายพักเสียง คือ เครื่องหมายที่ทำให้เสียงเงียบ หรือหยุดชั่วคราว แต่จังหวะยังคงดำเนินต่อเนื่องไป จะหยุดนานเท่าใดนั้นขึ้นอยู่กับลักษณะของตัวหยุด ลักษณะ และอัตราความยาวของตัวหยุดมีดังนี้
3. เครื่องหมายกำกับบรรทัด
เครื่องหมายกำกับบรรทัด โน้ตสากลที่บันทึกลงในบรรทัด 5 เส้น ที่อยู่ในตำแหน่งหรือในระดับต่างกัน จะมีชื่อเรียกหรืออ่านออกเสียงต่างกัน การอ่านออกเสียงตัวโน้ตในบรรทัด 5 เส้น อ่านออกเสียงเป็น C (Do) D (Re) M (Mi) F(Fa) G(Sol) A(La) B(Ti) ตำแหน่งของของตัวโน้ตที่อ่านออกเสียงต่างกันนี้ ถูกกำหนดโดยเครื่องหมายกำกับบรรทัดซึ่งเรียกว่า กุญแจ (Clef)
กุญแจที่ผู้เรียนควรทราบในระดับชั้นเรียนนี้คือ กุญแจซอล (G Clef) และ กุญแจฟา (F Clef)
1) กุญแจซอล คือ เครื่องหมายที่กำหนดเสียงของตัวโน้ตในบรรทัด 5 เส้น ให้อ่านออกเสียงเป็น C D M F G A B C มีตำแหน่งเสียงคงที่ โดยยึดเสียง ซอล เป็นหลัก
ลักษณะของกุญแจซอลเป็นดังนี้
กุญแจซอล จะบันทึกหัวกุญแจ คาบเส้นที่ 2 ของบรรทัด 5 เส้น ตัวโน้ตทุกลักษณะที่บันทึกคาบเส้นที่ 2 อ่านออกเสียง ซอล ทั้งหมด เสียงอื่นๆ ก็ลำดับต่อเนื่องกันไปทั้งทางสูงและทางต่ำ ดังนี้
2) กุญแจฟา คือเครื่องหมายที่กำหนดเสียงของตัวโน้ตในบรรทัด 5 เส้น ให้อ่านออกเสียง C
D M F G A B C มีตำแหน่งเสียงคงที่ โดยยึดเสียง ฟา เป็นหลัก
ลักษณะของกุญแจฟาเป็นดังนี้
กุญแจฟา บันทึกหัวกุญแจฟาคาบเส้นที่ 4 ของบรรทัด 5 เส้น ตัวโน้ตทุกลักษณะที่บันทึกเส้นที่ 4 อ่านออกเสียง ฟา ทั้งมหด เสียงอื่นๆ ก็ลำดับต่อเนื่องกันไปทั้งทางสูงและทางต่ำ ดังนี้
ความสัมพันธ์ระหว่างบรรทัด 5 เส้น กุญแจซอล และกุญแจฟา อาจเขียนเป็นบรรทัดรวมใหญ่ (Great Staff) ได้ดังนี้
เสียง C ที่คาบเส้นกลางของบรรทัดรวมใหญ่ มีชื่อเรียกว่า โดกลาง หรือ M.C. (Middle C)
4. เครื่องหมายแปลงเสียง
เป็นเครื่องหมายที่ทำให้เสียงของตัวโน้ตสูงขึ้น หรือต่ำลงครึ่งเสียง ตามปกติใช้เขียนหน้าตัวโน้ตที่ต้องการแปลงเสียง มีดังนี้
1) เครื่องหมายชาร์ป
(Sharp) เป็นเครื่องหมายแปลงเสียงที่ทำให้เสียงที่ทำให้ตัวโน้ตมีระดับเสียงสูงขึ้นกว่าปกติครึ่งเสียง
2) เครื่องหมายแฟลต (Flat) เป็นเครื่องหมายแปลงเสียงที่ทำให้ตัวโน้ตมีระดับเสียงต่ำลงกว่าปกติครึ่งเสียง
ตำแหน่งของ ชาร์ป และ แฟลต บนลิ่มคีย์บอร์ด
3) เนเจอรัล (Natural) ใช้แปลงสภาพของตัวโน้ตที่เคยถูกเครื่องหมาย ชาร์ป หรือ แฟลต บังคับเสียงให้สูงขึ้นหรือต่ำลงกว่าปกติไว้แล้วให้กลับมาใช้เสียงเดิม