ในการดำเนินชีวิตของคนเรานั้น นอกจากเราจะต้องการปัจจัยสี่ ในการดำเนินชีวิตแล้วเราก็ยังต้องการสิ่งที่ จะมาจรรโลงใจอีกด้วยเพราะบ่อยครั้ง ที่เรามักจะเกิดความไม่สบายใจ เกิดความเหงา ความกังวลใจ มีความเครียด หรือเกิดความหวาดกลัว เสียงดนตรีจึงกลายเป็นสิ่งหนึ่ง ที่เกี่ยวข้องกับชีวิตประจำวันของคนเรา ตั้งแต่เกิดจนตาย เพราะแทบจะไม่มีวันไหนเลยใช่ไหมล่ะค่ะ ที่เราจะไม่ได้ยินเสียงดนตรี ซึ่งเราคงจะคุ้นเคยกับดนตรี กันมาช้านาน แต่อาจจะยังไม่รู้ว่า จริงๆ แล้ว ดนตรี มันคืออะไร กันแน่
ความหมายของดนตรี ตามพจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 ได้ให้ความหมายไว้ว่า “เสียงที่ประกอบกันเป็นทำนองเพลง เครื่องบรรเลงซึ่งมีเสียงดังทำให้รู้สึกเพลิดเพลิน หรือเกิดอารมณ์รัก โศกหรือรื่นเริง” ดนตรีจึงถูกนำมาใช้เป็นสื่อ ที่ในการบ่งบอกถึงอารมณ์และความรู้สึกของผู้ขับร้อง หรือบรรเลงดนตรี ที่สามารถสัมผัสถึงผู้ฟัง ให้รับรู้ได้ง่าย และยังช่วยทำให้ผู้ฟังเกิดความรู้สึกเพลิดเพลิน และเกิดความสุขจากการฟังดนตรีอีกด้วย ในชีวิตประจำวันของเรานั้น ดนตรีได้มีบทบาทสำคัญ ในการทำกิจกรรมต่างๆแทบทุกกิจกรรม ซึ่งจะแบ่งออกเป็น ด้านต่างๆ ดังนี้
ดนตรี กับศาสนา และพิธีกรรม ในศาสนา และพิธีกรรมตามความเชื่อของ แต่ล่ะบุคคล ดนตรีได้ถูกนำมาใช้ เช่น ใช้ในบทสวด หรืออธิษฐานขอพร การบวงสรวง บูชา ปัดเป่าสิ่งชั่วร้าย ใช้ทำสมาธิ และใช้เป็นส่วนประกอบของพิธีการต่างๆ เช่น การเปิดงาน ปิดงาน
ดนตรี กับวัฒนธรรมประเพณี แต่ล่ะท้องถิ่น ก็จะมีวัฒนธรรมประเพณีที่แตกต่างกันไปดนตรีก็จะมีรูปแบบที่แตกต่างกันไป สำหรับประเพณีไทยดนตรีจะถูกนำมาใช้ทั้งงานรื่นเริงและงานที่แสดงถึงความโศกเศร้า หรือแม้แต่ประเพณีที่เกี่ยวกับพระราชพิธีต่างๆ ก็ล้วนมีดนตรีมาเป็นส่วนประกอบทั้งสิ้น
ดนตรี กับการศึกษา ในการเรียน การสอน ได้นำดนตรีมาใช้เป็นสื่อให้ผู้เรียนเกิดความคิดสร้างสรรค์และจินตนาการ เกิดความสนุกสนาน พัฒนาสติปัญญา ความรู้ ความเข้าใจในการเรียน ได้ดียิ่งขึ้น นอกจากนี้ดนตรียังช่วยพัฒนาผู้เรียนให้มีความสามารถพิเศษทางด้านดนตรี นาฏศิลป์ และการขับร้องอีกด้วย
ดนตรี กับสุขภาพ ดนตรีมีผลต่อ สุภาพร่างกายของคนเรา ช่วยให้ร่างกายเจริญเติบโต และระบบต่างๆของร่างกายทำงานได้ดีขึ้น ช่วยบำบัดอาการเจ็บป่วยต่างๆ และยังลดหรือบรรเทาความเจ็บปวดของร่างกายได้ดีอีกด้วย
ดนตรี กับสังคม และสถาบันต่างๆ ดนตรีช่วยให้เราเกิดความรัก ความสามัคคี มีความยึดมั่น เคารพเทิดทูนในสถาบันของตนเอง เป็นเครื่องบำรุงจิตใจและเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงาน ร่วมกับผู้อื่นได้ดี และยังช่วยสร้างความสัมพันธ์อันดี ระหว่างกัน อีกด้วย
ดนตรี กับจิตวิทยา ดนตรีมีผลอย่างมากต่อจิตใจของคนเราค่ะช่วยให้เราเปลี่ยนจากนิสัยที่ก้าวร้าว เป็นอ่อนโยนลงได้ ทำให้เรามีสติ มีสมาธิมากขึ้น ช่วยจรรโลงใจ ส่งเสริมสุขภาพจิตและช่วยยกระดับจิตใจให้สูงขึ้น
ดนตรี กับอาชีพ ธุรกิจ ดนตรีช่วยให้เรา สามารถสื่อสารกับผู้รับได้ดี มากกว่าการสื่อสารโดยการพูด หรือการบรรยาย ช่วยให้ธุรกิจของเราเป็นที่น่าสนใจมากยิ่งขึ้น เช่น ใช้ประกอบการประชาสัมพันธ์ หรือการโฆษณา ช่วยกระตุ้นให้ เราสามารถทำงาน ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และทำให้เรามีโอกาสประสบผลสำเร็จ ในการประกอบอาชีพได้มากยิ่งขึ้น
ดนตรี กับกีฬา ดนตรีได้ถูกนำมาใช้เป็นส่วนประกอบของการเล่นกีฬา ต่างๆ เพราะทำให้เกิดความครึกครื้น สนุกสนาน สร้างความฮึกเหิม ในการแข่งขันสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของทีมและช่วยให้ผู้เล่นมีกำลังใจ ในการแข่งขันมากขึ้น
จะเห็นได้ว่าดนตรี เป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันของคนเราตั้งแต่เกิดจนตายเพราะไม่ว่าเราจะทำกิจกรรมใดก็ล้วนมีดนตรีเข้ามาเกี่ยวข้องแทบทั้งสิ้นเลยล่ะค่ะดนตรีเป็นสุนทรียศาสตร์ เมื่อเราได้ฟังดนตรี เราจะเกิดความสบายอกสบายใจเป็นเครื่องกล่อมเกลาจิตใจให้เกิดความสุข สนุกสนานสงบและผ่อนคลาย เราจึงได้พัฒนา สร้างสรรค์ดนตรีควบคู่กับวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี และความเชื่อ เป็นศิลปะในการสื่อสาร ถ่ายทอดอารมณ์ความรู้สึกต่างๆ ไปสู่ ผู้ฟัง ที่ง่ายต่อการสัมผัส ดนตรีจึงเป็นภาษาสากล ที่ไม่ว่าจะเป็นชนชาติใด ภาษาใด ก็สามารถรับรู้ และเข้าใจ อรรถรสของดนตรีได้เป็นอย่างดี
ผมมีโอกาสได้ไปดูละครเวทีเรื่องรอยดุริยางค์ เดอะ มิวสิคัล ที่จัดขึ้น ณ หอประชุมใหญ่ ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย
โดย...ตุลย์ จตุรภัทร
ผมมีโอกาสได้ไปดูละครเวทีเรื่องรอยดุริยางค์ เดอะ มิวสิคัล ที่จัดขึ้น ณ หอประชุมใหญ่ ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทย เมื่อวันที่ 20-25 ส.ค.ที่ผ่านมา เป็นละครเวทีที่ผู้สร้างมุ่งหวังอยากให้เยาวชนไทยกลับมารักและสนใจดนตรีไทย โดยนำเสนอผ่านเรื่องราวการข้ามภพข้ามชาติของเด็กวัยรุ่นไทยคนหนึ่ง
ทำไมเยาวชนไทยถึงไม่รักและให้ความสนใจในดนตรีไทย?
นี่อาจเป็นคำถาม ที่ไม่ใช่แค่ผู้สร้างตั้งคำถามนี้ขึ้นมาหรอกครับ ผมคิดว่ามันเป็นคำถามที่คนไทยทั้งประเทศก็คงเคยตั้งคำถามกับตัวเองขึ้นมา และก็ลืมเลือนมันไปแล้ว
ทำไมถึงลืมเลือนคำถามนี้ไปแล้ว?
คงเป็นเพราะว่าโลกของเราหมุนเวียนเปลี่ยนแปลงอยู่ทุกวินาที เราทุกคนต่างอาศัยอยู่กับความเปลี่ยนแปลงที่เป็นสิ่งจริงแท้แน่นอนของชีวิต เหมือนที่ระบอบการปกครองของบ้านเมืองเราเปลี่ยนผ่านจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นระบอบประชาธิปไตย เหมือนที่เด็กวัยรุ่นไทยส่วนใหญ่หลงใหลดนตรีสากล กระแสเคป๊อป และโซเชียลเน็ตเวิร์ก ที่กำลังครองเมืองอยู่ในขณะนี้ ไฉนเลยดนตรีไทย ที่ครั้งหนึ่งเคยเป็นสิ่งที่อยู่ในชีวิตของคนไทยจะกลับกลาย เปลี่ยนแปลง และเปิดรับเอาสิ่งใหม่จากหลากหลายที่ทั่วโลกมาไว้ในบ้านเมืองเรา เพียงเพราะคำว่าศิวิไลซ์มันเร้าใจมากกว่า
หากย้อนรอยที่มาของดนตรีไทย ก็จะเห็นได้ว่าดนตรีไทยคือศิลปะแขนงหนึ่งที่ได้รับอิทธิพลมาจากหลากหลายประเทศ ไม่ว่าจะเป็น อินเดีย จีน อินโดนีเซีย ฯลฯ และในยุคสมัยต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นยุคสุโขทัย ยุคกรุงศรีอยุธยา มาจนกระทั่งยุคกรุงรัตนโกสินทร์ ต่างก็มีการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงอย่างมีพลวัต จากกรุงสุโขทัย คนไทยเล่นดนตรีไทยแบบวงปี่พาทย์ ที่มีเครื่องดนตรีคือปี่ใน ฆ้องวงใหญ่ กลองทัด ตะโพน ฉิ่ง พอมายุคกรุงศรีอยุธยา คนไทยก็เพิ่มระนาดเอกเข้าไป พอมาถึงยุคกรุงรัตนโกสินทร์ ในรัชกาลที่ 1 คนไทยก็เพิ่มกลองทัดเข้าไปอีกลูก รวมเป็น 2 ลูก นั่นคือ ตัวผู้เสียงสูง และตัวเมียเสียงต่ำ
การปรับปรุงเปลี่ยนแปลงยังไม่หยุดอยู่เพียงแค่นั้น ในรัชกาลที่ 3 วงปี่พาทย์ก็ได้พัฒนามาเป็นวงปี่พาทย์เครื่องคู่ ที่คนไทยได้มีการประดิษฐ์ระนาดทุ้มคู่กับระนาดเอกและฆ้องวงเล็กให้คู่กับฆ้องวงใหญ่อีกด้วย พอมาในรัชกาลที่ 4 ก็ได้เกิดวงปี่พาทย์เครื่องใหญ่ พร้อมกับการที่คนไทยได้มีการประดิษฐ์ระนาดเอกเหล็ก และระนาดทุ้มเหล็กเพิ่มขึ้น พอมาในรัชกาลที่ 6 ก็ได้มีการนำวงดนตรีของมอญเข้ามาผสมผสาน เรียกกันว่าวงปี่พาทย์มอญ โดยหลวงประดิษฐไพเราะ (ศร ศิลปบรรเลง) ได้นำอังกะลุงเข้ามาเผยแพร่เป็นครั้งแรก และนำเครื่องดนตรีต่างชาติ เช่น ขิม ออร์แกนของฝรั่ง มาผสมเป็นวงเครื่องสายผสม แล้วจึงเป็นดนตรีไทยอย่างที่เราได้เห็นได้ยินได้ฟังกันมาจนถึงปัจจุบันนี้
หากเราพิจารณาให้ดี เราจะค้นพบว่า แค่เพียงเราเปิดใจรับกับการปรับปรุงเปลี่ยนแปลง เราจะอยู่ร่วมกับการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงได้อย่างมีความสุข และไม่ทุกข์อกทุกข์ใจไปกับการ “ยึดติด” สิ่งหนึ่งสิ่งใดมากจนเกินไป เพราะทุกสิ่งล้วนมีการเปลี่ยนแปลง จึงไม่มีสิ่งใดมั่นคงถาวรไปตลอดกาล
ย้อนกลับไปยังคำถามข้างต้น...
ทำไมเยาวชนไทยถึงไม่รักและให้ความสนใจในดนตรีไทย?
และทำไมเยาวชนไทยถึงได้ลืมเลือนคำถามนี้ไปแล้ว?
ผมเชื่อว่าเยาวชนไทยทุกคนล้วนรักและภาคภูมิใจในดนตรีไทย แต่เมื่อแต่ละวันเดือนปีต่างมีสิ่งใหม่ มีสิ่งเร้าใจ หมุนเวียนเปลี่ยนผ่านเข้ามาอยู่ตลอด ความสนใจย่อมถูกแบ่งออกไป มากน้อยก็ขึ้นอยู่กับแต่ละคน เมื่อความสนใจถูกแบ่งออกไป คนเราย่อมมีการลืมเลือนกันได้เป็นธรรมดา
จึงนับเป็นสิ่งที่ดี ที่ละครเวทีเรื่อง รอยดุริยางค์ เดอะ มิวสิคัล ได้เข้ามาสั่นสะเทือนหัวใจคนไทย โดยเฉพาะเยาวชนไทย ให้หันมาใส่ใจและสนใจในดนตรีไทยมากขึ้น อย่างน้อยความรักและความภาคภูมิใจในดนตรีไทยก็ได้ถูกปะทุขึ้นมาอีกครั้ง หากแต่เมื่อมันปะทุขึ้นมาแล้ว มันอาจค่อยๆ เลือนหายไปตามกาลเวลา ก็ถือเป็นเรื่องธรรมดา เพราะเมื่อถูกที่ถูกเวลา มันก็จะกลับมาประทุขึ้นมาได้ใหม่อีกครั้ง เช่นนี้เรื่อยไป
เพราะฉะนั้น เราอย่ากล่าวโทษเยาวชนไทยต่อไปอีกเลย ว่าทำไมเยาวชนไทยถึงไม่รักและให้ความสนใจในดนตรีไทย? และทำไมเยาวชนไทยถึงได้ลืมเลือนคำถามนี้ไปแล้ว? เพราะเยาวชนไทยก็มีภาระหนักอึ้งไม่แพ้คนรุ่นเก่าก่อนที่พยายามรักษาสิ่งเหล่านี้ไว้ให้อยู่ตราบนานเท่านาน