��ô��Թ���Ե 4 �Ҥ (��ô�ç���Ե , ������������)
��ô��Թ���Ե�ͧ����������Ҥ��ҧ�
�Զժ��Ե����������ͧ��餹����������Ҥ�������Ѻ�Ѩ��µ�ҧ� ���� ��Ҿ�Ǵ�����ҧ�����ҵ� �ҡ�ҹ�ҧ�Ѳ������������ͧ�������������Ҥ ����Ѻ�Ѳ������ҡ��¹͡����ѡɳС�ü����ҹ�ҧ�Ѳ����� ����繼ŷ�����ѡɳС�ô��Թ���Ե�����Ѳ���������������ͧ����������Ҥ��ҧ� ���͡�ѡɳ��е�
�Ҥ�˹��
�Ҥ�˹���繴Թᴹ������ҳ�ࢵ���ҧ��ҧ ���Ѳ���������Զժ��Ե������͡�ѡɳ� ��餹�����㹴Թᴹ���͡�� 2 ������˭�� ��� �����ͧ�Ѻ�����
�����ͧ �����¡����������㹺���dz����Һ����������ࢵ�ѧ��Ѵ��§���� ��§��� �Ӿٹ ��� ��ҹ ����� ��������ͧ� �ҡ��Ҿ������ʵ���ѹ�ش�����ó� �����ͧ��Ҥ�˹�����Ҫվ�ҧ����ɵ�����ѡ ���Ѳ��������ླ��������ҧ����Ǣ�ͧ�Ѻ����ɵ���Т����������������軯Ժѵ����͡ѹ������駻����ҵ���� �� ��ùѺ��ͼ� ����;ط���ʹ���ԭ������ͧ��� ������Դ���ླյ�ҧ � ����������ͷҧ��ʹ� �� ���ླ�ʧ��ҹ�� �ҹ��� �ҹ�ѹ���� �ѡ�ҵ����
����� �繪������������ҵ�ҧ� ������������������С�Ш�µ���������仵����鹷���٧�ͧ�Ҥ�˹�� ������������������������ �� �� ����� �Ң�� �ի������ի� �繵� ����ҵ�ҧ � �դ����١�ѹ�Ѻ����� ��ç���Ե���¡����л�١������٧��С������§�ѵ�����Ѳ��������ླ��繢ͧ���ͧ ������� ����ͧ�觡�� ��ʹ� �Ըա�����Ф��������� ������������ �Ѳ��������ླ� ��Ҿ�Թ����ҡ�� ����ǹ��˹��ѡɳз����������¢ͧ��餹 ��ҹ�����Ҥ�˹�������ҧ������ʴظ����ҵԷ��������㹷�ͧ����ʹ���ͧ�Ѻ�Զժ��Ե �������բ�Ҵ�����ع�٧ ��ѧ�ҷç���� ��дѺ�ʹ��ѧ�Ҵ����������ѡ���ѹ ���¡��� "����" ����˹�ͷ���հҹдը��������������ҧ�բ�Ҵ �˭���л�гյ�ҡ���
�Ҥ��ҧ
�Ҥ��ҧ����Ҿ���Ի������������ҡ�ȷ���ش�����ó� ������ӹ�µ�͡�÷ӡ���ɵá��� �Ҥ��ҧ�繷�������ͧ��ǧ�ͧ����� ���ٹ���ҧ�ͧ��ú������Ҫ��� ����֡�� �Ԩ�����ҧ���ɰ�Ԩ��С�ä��Ҥ� �֧�繪��������ջ�Ъҡ�˹��� ���������ͪҵ� �� ������������ͭ ����������¨չ ����������ǹ ��������������
��÷����ҡԹ ��餹��Ҥ��ҧ��Сͺ�Ҫվ�ҧ����ɵ�����ѡ ���С�û�١���� ����dz�Ҥ��ҧ��������Ӥ�ͧ˹ͧ�֧������������������������ �֧�ա�÷ӡ�û���� ��駻������Ө״ �������ӡ������л���������� �͡�ҡ����ѧ�ա�þѲ�ҡ���Ժ����ٹ���ҧ�ҧ���ɰ�Ԩ�ͧ����� ������ç�ҹ�ص��ˡ�����������·���� �� �ç�բ��� �ç�ҹ��Ե��ӵ�� �ç�ҹ�ٹ������� �ç�ҹ��Сͺö¹�� �ç�ҹ��Сͺ����ͧ��俿�� �繵� �Ҥ��ҧ�֧�������Ҥ����ռ�餹��駶�蹰ҹ��������觧ҹ�ͧ��餹�����������¡ѹ���ҧ˹���
������������ ��ҹ�����Ҥ��ҧ��������ѡɳз���ʹ���ͧ�Ѻ��Ҿ�Ǵ�������ҧ�Ѵਹ �Ҥ��ҧ�������Һ��������� �����ء����ҡ���� �֧��١���ҧ��ҹ����������������������ҧʺ������Ի������������Ӥ�ͧ�ҡ���駺�ҹ������������� ���ͻ�١����������㹹�����¡��� ���� ����Ѻ�����������»�١���ҧ���ҧ���º���� ���ѡɳ���ѧ�ҷç������������ҡ�ȶ�����дǡ��з���齹��赡ŧ�����ŧ���Ǵ��������ҧ���躹��ѧ�� ����ع�٧�������鹹�ӷ��������������ͧ�������ͧ����м�Ե�ŷҧ����ɵ� ����Ѻ������հҹд��л�١��ѡɳз�褧�������ҡ����
�Ҥ���ѹ�͡��§�˹��
������������ ����������ҹ㹪����Ҥ���ҹ�ѧ���ִ����ٻẺ�ͧ��������������º���� ��ҹ�������١���ҧ����ʴ�㹷�ͧ��� �������ع�٧ �ս���º�� ��ѧ�ҷç���ǵ�� �Ѩ�غѹ��ǹ�˭��繺�ҹ������͡����Һ�ٹ �ا��ѧ���ѧ������С�����ͧ ����հҹд��ѡ���ҧ��ҹ������ʴ��Ҥ�ᾧ�ٻ�ç���ѹ��
�Ҥ��
���������ҳ������������е�駶�蹰ҹ��Ҥ�� ��� "����Ƕ��" ��� "����ǹ��"
����Ƕ�� ����Ե����㹾�鹷������ ����һ������ѵ����Ẻ������ �����������ͺ�þ����ɢͧ�ǡ��ѧ ���� ��� ������л��
����ǹ�� �����������Ǫ�½�觷��ŵ���������Ͷ�Ӻ���� ��� �ǡ���ѧ���ʹ �������-������ ���ͪ���ŷ���ѧ������㹻Ѩ�غѹ
���ͧ�ҡ���ŷ���駢ͧ�Ҥ���繤Һ��ط� �������鹷ҧ����Թ�ҧ�����ҧ�����ط��Թ�����з��Ũչ�� �֧�ժ���ҧ�ҵ�����Ҿӹѡ���������Դ��ü����ҹ�ҧ���ͪҵ� ���� ����Թ��� ��Ǩչ ��Ъ�ǵ��ѹ�͡��ҧ
������������ �е�駺�ҹ�������������觹�������ػ��������� ����ҹ�� �Ӥ�ͧ ������з��� �����дǡ㹡���ѭ����С�÷����ҡԹ �����Ҥ����դ��㹡�õ�駺�ҹ��� �� ��١��ҹ���յչ����ͧ�Ѻ������᷹��âش�����ѧ��� �����дǡ㹡���¡��������繡�û�ͧ�ѹ�� ��ǡ �դ��������١�����ҧ���ѹ ���ШТ�ҧ��鹷ҧ�����������Ҩ�������ѧ��
������ж١���ؾѴ�ѧ����� ��ʴط��������ҧ�����觷���������㹷�ͧ��� ��ҹ����������ѡɳ� �շ�駺�ҹ�������ͧ�١ ��ѧ�ҷç������зç������ ����ع������������������ͺ��駻� �ҡ��١����٧�Ҩ��ҹ�ҹ�ç�� �����������������
กลุ่มอีสานเหนือ
เป็นกลุ่มชนเชื้อสายลาวที่มีกำเนิดในบริเวณลุ่มแม่น้ำโขง และยังมีกลุ่มชนเผ่าต่างๆ เช่น ข่า ผู้ไท โส้ แสก กระเลิง ย้อ ซึ่งกลุ่มไทยลาวนี้มีความสำคัญบิ่งในการผลิตผ้าพื้นเมืองของอีสาน ส่วนใหญ่เป็นผลผลิตจากฝ้ายและไหม แม้ว่าในปัจจุบันจะมีการนำเอาเส้นใยสังเคราะห์มาทอร่วมด้วย ผ้าที่นิยมทอกัยในแถบอีสานเหนือคือ ผ้ามัดหมี่ ผ้าขิด และผ้าแพรวา
ผ้ามัดหมี่ เป็นศิลปะการทอผ้าพื้นเมืองที่ใช้กรรมวิธีในการย้อมสีที่เรียกว่า การมัดย้อม (tie dye) เพื่อทำให้ผ้าที่ทอเกิดเป็นลวดลายสีสันต่างๆ เอกลักษณ์อันโดดเด่นก็อยู่ตรงที่รอยซึมของสีที่วิ่งไปตามบริเวณของลวดลายที่ผูกมัด และการเหลื่อมล้ำในตำแหน่งต่างๆ ของเส้นด้ายเมื่อถูกนำขึ้นกี่ในขณะที่ทอ ลวดลายสีสันอันวิจิตรจะได้มาจากความชำนาญของการผูกมัดและย้อมหลายครั้งในสีที่แตกต่าง ซึ่งสืบทอดมาจากบรรพบุรุษ การทอผ้ามัดหมี่จะมีแม่ลายพื้นฐาน 7 ลาย คือ หมี่ขอ หมี่โคม หมี่บักจัน หมี่กงน้อย หมี่ดอกแก้ว หมี่ข้อและหมี่ใบไผ่ ซึ่งแม่ลายพื้นฐานเหล่านี้ดัดแปลงมาจากธรรมชาติ เช่น จากลายใบไม้ ดอกไม้ชนิดต่างๆ สัตว์ เป็นต้น ผ้ามัดหมี่ที่มีชื่อเสียงได้แก่ เขตอำเภอชนบท จังหวัดขอนแก่น อำเภอบ้านเขวา จังหวัดชัยภูมิ เป็นต้น
ผ้าขิด หมายถึงผ้าที่ทอโดยวิธีใช้ไม้เขี่ยหรือสะกิดซ้อนเส้นยืนขึ้นตามจังหวะที่ต้องการ เว้นแล้วสอดเส้นด้ายพุ่งให้เดินตลอด การเว้นเส้นยืนถี่ห่างไม่เท่ากันจะทำให้เกิดลวดลายต่างๆ ทำนองเดียวกับการทำลวดลายของเครื่องจักสาน จากกรรมวิธีที่ต้องใช้ไม้เก็บนี้จึงเรียกว่า การเก็บขิด มากกว่าที่จะเรียก การทอขิด ผ้าขิดที่นิยมทอกันมีอยู่ 3 ชนิด ตามลักษณะประโยชน์ใช้สอยเป็นหลัก คือ
ผ้าตีนซิ่น เป็นผ้าขิดที่ทอเพื่อใช้ต่อชายด้านล่างของผ้าซิ่น เนื่องจากผ้าทอพื้นเมืองจะมีข้อจำกัดในเรื่องของขนาดผืนผ้า ดังนั้นเวลานุ่งผ้าซิ่นผ้าจะสั้นจึงต่อชายผ้าที่เป็นตีนซิ่นและหัวซิ่นเพื่อให้ยาวพอเหมาะ
ผ้าหัวซิ่น ก็เช่นเดียวกันเป็นผ้าขิดที่ใช้ต่อชายบนของผ้าซิ่น
ผ้าแพรวา มีลักษณะการทอเช่นเดียวกับผ้าจก แพรวา มีความหมายว่า ผ้าไหมหรือผ้าฝ้ายที่ทอเป็นผืนมีความยาวประมาณวาหนึ่งของผู้ทอ ซึ่งยาวประมาณ 1.5-2 เมตร
ผ้าแพรมน มีลักษณะเช่นเดียวกับแพรวา แต่มีขนาดเล็กกว่า เป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส นิยมใช้เช่นเดียวกับผ้าเช็ดหน้าและหญิงสาวผู้ไทนิยมใช้โพกผม
ผ้าลายน้ำไหล ผ้าลายน้ำไหลนี้ที่มีชื่อเสียงคือ ซิ่นน่าน (ของภาคเหนือ) มีลักษณะการทอลวดลายเป็นริ้วใหญ่ๆ สลับสีประมาณ 3 หรือ 4 สี แต่ละช่วงอาจคั่นลวดลายให้ดูงดงามยิ่งขึ้น ผ้าลายน้ำไหลของอีสานก็คงจะได้แบบอย่างมาจากทางเหนือ โดยทอเป็นลายขนานกับลำตัว และจะสลับด้วยลายขิดเป็นช่วงๆ
ผ้าโสร่ง เป็นผ้านุ่งสำหรับผู้ชาย ลักษณะของผ้าโสร่งจะทอด้วยไหมหรือฝ้ายมีลวดลายเป็นตาหมากรุกสลับเส้นเล็ก 1 คู่ และตาหมากรุกใหญ่สลับกัน กว้างประมาณ 1 เมตร ยาว 2 เมตร เย็บต่อกันเป็นผืน
กลุ่มอีสานใต้
คือกลุ่มคนไทยเชื้อสายเขมรที่กระจัดกระจายตั้งถิ่นฐานอยู่ในแถบจังหวัดสุรินทร์ ศรีสะเกษและบุรีรัมย์ เป็นกลุ่มที่มีการทอผ้าที่มีเอกลักษณ์โดยเฉพาะของตนเอง มีสีสันที่แตกต่างจากกลุ่มไทยลาว
ผ้ามัดหมี่ ในกลุ่มอีสานใต้ก็มีการทอเช่นเดียวกันนิยมใช้สีที่ทำเองจากธรรมชาติเพียงไม่กี่สี ทำให้สีของลวดลายไม่เด่นชัดเหมือนกลุ่มไทยลาว แต่ที่เห็นเด่นชัดในกลุ่มนี้คือการทอผ้าแบบอื่นๆ เพื่อการใช้สอยกันมากเช่น
ผ้าหางกระรอก จะมีสีเลื่อมงดงามด้วยการใช้เส้นไหมต่างสีสองเส้นควั่นทบกันทอแทรก
ผ้าปูม เป็นผ้าที่มีลักษณะการมัดหมี่ที่พิเศษเป็นเอกลักษณ์ต่างจากถิ่นอื่น
ผ้าเซียม (ลุยเซียม) ผ้าไหมที่นิยมใช้ในกลุ่มผู้สูงอายุ
ผ้าขิด การทอผ้าขิดในกลุ่มอีสานใต้มีทั้งการทอด้วยผ้าฝ้ายและผ้าไหม แต่ส่วนมากมักจะใช้ต่อเป็นตีนซิ่นในหมู่คนที่มีฐานะทางเศรษฐกิจและสังคมดี เพราะชาวบ้านทั่วไปไม่นิยมใช้กัน ลักษระการต่อตีนซิ่นของกลุ่มนี้นิยมใช้เชิงต่อจากตัวซิ่นก่อน แล้วจึงใช้ตีนซิ่นต่อจากเชิงอีกทีหนึ่ง ซึ่งแตกต่างจากกลุ่มไทยลาวอย่างเด่นชัด
ลักษณะผ้าพื้นเมืองอีสาน
ลวดลายผ้าพื้นเมืองอีสานทั้งสองกลุ่มนิยมใช้ลายขนานกับตัว ซึ่งต่างจากผ้าซิ่นล้านนาที่นิยมลายขวางตัวและนุ่งยาวกรอมเท้า ในขณะที่ชาวไทยลาวนิยมนุ่งผ้าซิ่นสูงระดับเข่าแต่ไม่สั้นเหมือนผู้หญิงเวียงจันทร์และหลวงพระบาง การต่อหัวซิ่นและตีนซิ่นจะต่อด้วยผ้าชนิดเดียวกัน ส่วนหัวซิ่นนิยมด้วยผ้าไหมชิ้นเดียวทอเก็บขิดเป็นลายโบคว่ำและโบหงายมีสีแดงเป็นพื้น ส่วนการต่อตะเข็บและลักษณะการนุ่งจะมีลักษณะเฉพาะแตกต่างไปจากภาคอื่นคือ การนุ่งซิ่นจะนุ่งป้ายหน้าเก็บซ่อนตะเข็บ ยกเว้นกลุ่มไทยเชื้อสายเขมรในอีสานใต้ ซึ่งมักจะทอริมผ้าเป็นริ้วๆ ต่างสีตามแนวตะเข็บซิ่น จนดูกลมกลืนกับตะเข็บและเวลานุ่งจะให้ตะเข็บอยู่ข้างสะโพก
การใช้ผ้าสำหรับสตรีชาวอีสาน
ผ้าซิ่นสำหรับใช้เป็นผ้านุ่งของชาวอีสานนั้นจะมีลักษณะการใช้แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ
ผ้าซิ่นสำหรับผู้หญิงที่มีสามีแล้ว จะใช้ผ้าสามชิ้นมาต่อกันโดยแบ่งเป็นผ้าหัวซิ่น ผ้าตัวซิ่น และผ้าตีนซิ่น ผ้าแต่ละชิ้นมีขนาดและลวดลายต่างกัน
ผ้าหัวซิ่น จะมีขนาดกว้างประมาณ 20 ซม. ยาวเท่ากับผ้าซิ่น มีลวดลายเฉพาะตัว คือ ทอเป็นลายขวางสลับเส้นไหมแทรกเล็กๆ สลับสีสวยงาม
ส่วนตัวซิ่น คือส่วนกลางของผ้าซิ่นมีความกว้างมากกว่าส่วนอื่น ซึ่งส่วนใหญ่มีขนาดเท่าฟืมที่ใช้ทอ ซึ่งนิยมทอเป็นลายมัดหมี่
ส่วนตีนซิ่น คือส่วนล่างของผ้าซิ่นจะมีความกว้างเพียง 10 ซม. และยาวเท่ากับความยาวของผ้าซิ่น เมื่อต่อเข้ากับตัวซิ่นแล้วลายจะเป็นตรงกันข้ามกับผ้าหัวซิ่น ความงามอยู่ที่การสลับสีส่วนใหญ่จะเลียนแบบจากลวดลายของสัตว์ เช่น ลายงูทำเป็นลายปล้องสีเหลืองและดำ
ผ้าซิ่นสำหรับหญิงสาว จะเป็นผ้าซิ่นมัดหมี่เหมือนกันแต่เป็นผืนเดียวกันตลอด ใช้วิธีการมัดหมี่เป็นดอกและลวดลายติดต่อแล้วทอเป็นผืนเดียวกันตลอด ในผืนซิ่นจะมีลายที่ริมขอบด้านล่างในลักษณะเชิงซิ่นลวดลายส่วนใหญ่ทั้งตัวซิ่นและเชิงนิยมใช้ลายรูปสัตว์ เช่น ไก่ฟ้า หงษ์ทองภาษาภาคนี้สำเนียงคล้ายภาษาลาว ซึ่งเรามักจะเรียกว่าเป็นภาษา ?อีสาน? ภาษาอีสานเช่น เว้า (พูด) แซบ (อร่อย) เคียด (โกรธ) นำ (ด้วย) การแต่งกายส่วนใหญ่ใช้ผ้าทอมือ ซึ่งทำจากเส้นใยธรรมชาติ เช่น ผ้าฝ้าย และผ้าไหม
ผ้าพื้นเมืองอีสาน
ชาวอีสานถือว่าการทอผ้าเป็นกิจกรรมยามว่างหลังจากฤดูการทำนาหรือว่างจากงานประจำอื่นๆ ใต้ถุนบ้านแต่ละบ้านจะกางหูกทอผ้ากันแทบทุกครัวเรือน โดยผู้หญิงในวัยต่างๆ จะสืบทอดกันมาผ่านการจดจำและปฏิบัติจากวัยเด็กทั้งลวดลายสีสัน การย้อมและการทอ ผ้าที่ทอด้วยมือจะนำไปใช้ตัดเย็บทำเป็นเครื่องนุ่งห่ม หมอน ที่นอน ผ้าห่ม และการทอผ้ายังเป็นการเตรียมผ้าสำหรับการออกเรือนสำหรับหญิงวัยสาว ทั้งการเตรียมสำหรับตนเองและเจ้าบ่าว ทั้งยังเป็นการวัดถึงความเป็นกุลสตรี เป็นแม่เหย้าแม่เรือนของหญิงชาวอีสานอีกด้วย ผ้าที่ทอขึ้นจำแนกออกเป็น 2 ชนิด คือ
1. ผ้าทอสำหรับใช้ในชีวิตประจำวัน จะเป็นผ้าพื้นไม่มีลวดลาย เพราะต้องการความทนทานจึงทอด้วยฝ้ายย้อมสีตามต้องการ
2. ผ้าทอสำหรับโอกาสพิเศษ เช่น ใช้ในงานบุญประเพณีต่างๆ งานแต่งงาน งานฟ้อนรำ ผ้าที่ทอจึงมักมีลวดลายที่สวยงามวิจิตรพิสดาร มีหลากหลายสีสัน ประเพณีที่คู่กันมากับการทอผ้าคือการลงข่วง โดยบรรดาสาวๆ ในหมู่บ้านจะพากันมารวมกลุ่มก่อกองไฟ บ้างก็สาวไหม บ้างก็ปั่นฝ้าย กรอฝ้าย ฝ่ายชายก็ถือโอกาสมาเกี้ยวพาราสีและนั่งคุยเป็นเพื่อน บางครั้งก็มีการนำดนตรีพื้นบ้านอย่างพิณ แคน โหวต มาบรรเลงจ่ายผญาโต้ตอบกัน เนื่องจากอีสานมีชนอยู่หลายกลุ่มวัฒนธรรม การผลิตผ้าพื้นเมืองจึงแตกต่างกันไปตามกลุ่มวัฒนธรรม กลุ่มอีสานใต้ คือกลุ่มคนไทยเชื้อสายเขมรที่กระจัดกระจายตั้งถิ่นฐานอยู่ในแถบจังหวัดสุรินทร์ ศรีสะเกษและบุรีรัมย์ เป็นกลุ่มที่มีการทอผ้าที่มีเอกลักษณ์โดยเฉพาะของตนเอง มีสีสันที่แตกต่างจากกลุ่มไทยลาว
ที่มา
//members.fortunecity.com/tclothes1/Thai_native_clothes/wear/enorth.html
//www.esanclick.com/newses.php?No=16402
//thaigoodview.com/node/48410